امروز قراره درباره یه داستان خیلی جالب و عجیب از بولیوی با هم حرف بزنیم، پس کمربندتونو ببندید! یه سر مومیایی شده حدود ۳۵۰ ساله رو حدود صد سال پیش تو بولیوی پیدا کردن و همه فکر می‌کردن مال یه مرد از تمدن اینکاهاست (اینکاها همون تمدن معروف آمریکای جنوبی بودن که کلی چیز خفن داشتن). اما یه تحقیق جدید نشون داده واقعاً داستان این سر خیلی فرق می‌کنه!
ماجرا از این قراره که سر مومیایی شامل پوست، صورت، جمجمه، فک و یه تیکه از گردنشه. نکته عجیبش اینه که سرش فرم مخروطی داره و بالای جمجمه یه بریدگی بزرگ وجود داره که مربوط به عملی به اسم “تراپاناسیون”ه. تراپاناسیون یعنی سوراخ کردن جمجمه (بله تو دوران قدیم آدم‌ها واقعاً این کارو می‌کردن، هم به دلایل درمانی هم گاهی دلایل جادویی و آیینی!). ولی اینجا هیچ نشونه‌ای نیست که تراپاناسیون به خاطر آسیب‌دیدگی انجام شده باشه. محقق‌ها احتمال می‌دن این کار شاید جنبه آیینی یا اجتماعی داشته.
یه نکته باحال دیگه درباره این سر اینه که شکل عجیبش یه دلیل قدیمی داره: وقتی بچه بوده، سرش رو با باند و پارچه محکم بسته بودن تا فرم جمجمه عوض بشه. این کار تو خیلی از فرهنگ‌های آمریکای جنوبی قبل از ورود اروپایی‌ها رواج داشته (به این میگن “دفرماسیون جمجمه” – یعنی تغییر عمدی شکل سر).
ولی برخلاف چیزی که تو برچسب سر نوشته بودن و فکر می‌کردن مال یه اینکاست، تحقیقات نشون داده که سر متعلق به مردم آییمارا (Aymara) بوده؛ آییماراها یه قوم بومی هستن که تو مناطق کوهستانی بولیوی زندگی می‌کنن و هنوز هم اینجا هستن.
داستان پیدایش این سر هم خودش یه ماجرای تاریخی داره: تو سال ۱۹۱۴ این سر رو یک کلکسیونر سوئیسی به موزه ای در لوزان سوئیس اهدا کرده بود. اونم این سر رو تو دهه ۱۸۷۰ از بولیوی خریده بود و طبق یادداشتی که بهش وصل بود، گفته بودن از یه آرامگاه سنگی خاص به اسم “چولپا” (Chullpa) در اومده. چولپاها برج‌های سنگی بودن که تو اون منطقه برای دفن مرده‌ها استفاده می‌کردن. به خاطر آب و هوای سرد و خشک اون مناطق هم، بدن آدم‌ها خودش به طور طبیعی مومیایی می‌شد، یعنی بدون نیاز به مواد شیمیایی یا کار خاصی، فقط طبیعت این کار رو می‌کرده!
البته محقق‌ها خیلی مراقب بودن و فقط از روش‌هایی استفاده کردن که آسیبی به سر مومیایی نرسونه. مثلاً برخلاف “کربن-۱۴” (که روشی برای تعیین سن اجسام قدیمیه ولی باید از نمونه چیزی ببری)، اینا سر رو دست نخورده نگه داشتن. چون هم احترام به این فرد بوده، هم باید منتظر تصمیم جوامع بومی بولیوی موند که مثلاً دوست دارن بقایای اجدادشون دوباره به کشورشون برگرده یا نه.
جالب‌تر اینه که سر مومیایی نه تنها فرم سرش تغییر داده شده، بلکه تراپاناسیون هم روش امتحان شده – یه ترکیبی که حتی برای محققای حرفه‌ای هم عجیب و نادر بوده! دکتر جولیا گرِسکی کارشناس باستان‌پزشکی میگه خودش تا حالا موردی ندیده که هم دفرماسیون جمجمه باشه هم تراپاناسیون! درباره علت انجام ندادن کامل سوراخ جمجمه هم میگه شاید بیمار وسط کار گفته “ببخشید، دیگه نمی‌خوام ادامه بدید!”
گفتنیه هنوز این سر عجیب تو موزه نگهداری میشه اما نمایش داده نمی‌شه و تا حالا هم تقاضایی برای بازگردوندنش به بولیوی نداشتن ولی اگه کسی بخواد، موزه استقبال می‌کنه.
در کل، این داستان یه جورایی بهمون نشون می‌ده چقدر مهمه پیش‌فرض‌ها رو کنار بذاریم و با تحقیق عمیق‌تر، گذشته رو بهتر بشناسیم، مخصوصاً وقتی صحبت از فرهنگ‌های باستانیه که خیلی چیزا رو هنوز راجع بهشون نمی‌دونیم!
منابع جالب دیگه برای فضولیا:
- چرا اینکاها تو جمجمه مردم‌شون سوراخ می‌کردن؟
- نمونه دیگه از مومیایی‌های تغییر شکل یافته سر و تراپاناسیون تو نقاط دیگه جهان
اگه سوالی داشتی درباره این سر عجیب، بپرس! اصلاً بیکاری: چرا آدما باید سرشون رو اینقدر اذیت می‌کردن؟!
منبع: +
