یه خبر خیلی جذاب و امیدوارکننده اومده که اگه اهل پیگیری اخبار پزشکی باشین یا دور و برتون کسی سرطان داشته باشه، واقعاً دلگرم‌کننده‌ست. یه گروه از دانشمندها دارن روی یه واکسن جهانی ضد سرطان کار میکنن که طبق آزمایش‌های اولیه روی موش‌ها، نتایج خیلی خوبی داشته و دارن آماده میشن که روی انسان‌ها هم امتحانش کنن. خیال کنین یه واکسنی بیاد که واسه همه انواع سرطان به درد بخوره، نه فقط یه نوع خاصش!
حالا بزارین اول یه توضیح بدم: واکسن سرطان مثل واکسن آنفلوآنزا نیست که برای پیشگیری بیاد، بیشتر هدفش اینه که با تومورهای موجود بجنگه و همچنین نذاره سرطانی که قبلاً درمان شده برگرده. تو واکسن‌های معمولی (مثلاً واکسن آنفلوآنزا)، سیستم ایمنی رو طوری تربیت میکنن که دنبال پروتئین‌های منحصربه‌فرد ویروس بگرده. تو واکسن‌های سرطان هم همین کار رو میکنن؛ یعنی سیستم ایمنی باید بتونه نشونه‌های خاصی که فقط مال سلول‌های سرطانیه رو پیدا کنه و بهشون حمله کنه.
مشکلش چیه؟ این نشونه‌ها و پروتئین‌ها اغلب فقط مخصوص همون فردِ بیمار هستن و هر کسی تومور خودش رو داره. یعنی واکسن باید برای هر نفر جداگونه و سفارشی درست بشه. این فرایند اصلاحی زمان‌بره (ماه‌ها طول می‌کشه) و تو همین مدت ممکنه سرطان حسابی تغییر کنه و اثربخشی واکسن کم بشه.
یه پزشک حاذق به اسم دکتر الیاس سیور (که متخصص سرطان اطفال تو امریکا است) گفته بود که اگه میشد یه واکسن درست کرد که فوراً آماده باشه و نیاز به این شخصی‌سازیِ وقت‌گیر نداشته باشه، واقعاً انقلابی میشد.
اینجور که تو مقاله‌ای تو مجله “Nature Biomedical Engineering” منتشر شده، این واکسن بر پایه mRNA ساخته شده. (mRNA رو اگه باهاش آشنا نیستی، همون ماده‌ایه که واکسن‌های کووید-۱۹ روشون ساخته شد و نقش «دستور پخت» تولید پروتئین‌ها رو داره.) نکته جالب اینکه تو این واکسن جدید mRNA رو طوری طراحی کردن که یه ماده محرک سیستم ایمنی بسازه و مشخصاً بخش «ذاتی» سیستم ایمنی (innate immune system، یعنی همون نگهبان‌های اولیه بدن که سریع واکنش نشون میدن) رو هدف بگیره، نه بخش تطبیقی.
تمرکز این واکسن روی interferon نوع ۱ هست. بزار ساده بگم: اینترفرون نوع ۱ مثل پیغام‌رسان‌های اضطراری اند که به سلول‌ها اعلام حمله یا خطر میکنن، مخصوصا وقتی بحث سرطان باشه. دانشمندها روی موش‌ها امتحان کردن: دیدن تحریک این سیگنال‌ها باعث میشه سیستم ایمنی، حسابی به تومور حمله کنه و حتی جلوی رشدشو بچرخه. اگه این سیگنال‌ها رو نباشن، تومور مثل جت رشد می‌کنه!
یه قسمت مهم درمان‌های سرطان، داروهای checkpoint inhibitors هستن (یعنی اون داروهایی که ترمز سلول‌های دفاعی رو برمی‌دارن تا قدرتشون رو کامل بذارن رو نابودی سرطان). آزمایش‌ها نشون دادن که اگه واکسن جدید رو با این داروها ترکیب کنن، حتی تومورهایی که تابحال به درمان جواب نمیدادن، کلی بهتر واکنش نشون میدن. حتی وقتی واکسن تنها استفاده شد (مثلاً تو مدل‌های تومور مغزی و استخوانی که به ریه زده بودن)، هم باز اثر ضدسرطانی خوبی داشت.
این واکسن میتونه یه جور “ریست” (reset) برای سیستم ایمنی باشه. چون بعضی سرطان‌ها اینترفرون‌ها رو دور می‌زنن. دکتر سیور میگه حس می‌کنه این واکسن رو میشه برای همه سرطان‌ها استفاده کرد، مخصوصاً به عنوان یه ابزار پیشگیرانه دوم به کار ببرن؛ یعنی بعد از اینکه یکی سرطانش درمان شد، بدنش رو مقابل برگشت دوباره سرطان شدیداً آماده کنن.
حتی یه دانشمند دیگه به اسم دایانا عزام (استاد دانشگاه فلوریدا) گفته این واکسن واسه تومورهای “سرد” هم خیلی کمک‌کننده‌ست. تومور سرد یعنی اونایی که معمولاً سیستم ایمنی اصلًا سراغشون نمی‌ره، مثلاً سرطان لوزالمعده، تخمدان یا بعضی سرطان‌های سینه. اینجور تومورها قایم میشن و عملاً سیستم ایمنی حریفشون نمی‌شه. اما شاید با این واکسن این سد شکسته بشه و بدن بتونه پیداشون کنه!
البته فعلاً همه‌ی نتایج روی موش‌ها به‌دست اومده و برا انسان باید بیشتر تحقیق بشه. دانشمندها الان دارن کارآزمایی بالینی (یعنی آزمایش انسانی) راه می‌ندازن که اول یه دوز از این واکسن عمومی بدن، بعدش واکسن شخصی‌سازی شده براشون تزریق کنن. فعلاً روی بیمارهایی کار میکنن که یا تومور مغزی بدخیم دارن یا سرطان استخوانشون به ریه زده.
دکتر سیور میگه این روش جدید باعث میشه زمان مهم برای ساخت واکسن سفارشی رو صرفه‌جویی کنن و بدن بیمار یه دفاع اولیه سریع بگیره. ولی خب، هنوز باید دید رو انسان چه دوستان عوارضی دیده میشه و آیا واکسن واقعاً بدون التهاب بی‌جا یا عوارض بلندمدت جواب میده یا نه.
در کل، هنوز آخر ماجرا و یه درمان قطعی نیست، اما این تلاش‌ها یه امید زیاد برای آینده‌ی درمان سرطان درست کرده. اگه یکی از اطرافیانت مبتلاست، این خبر رو براش بفرست تا روحیه بگیره، چون واقعاً دانشمندا کم نمیارن و دنبال راه‌های بهترن! (البته هرچی هم شد، خوددرمانی نکن و با پزشک مشورت کن!)
منبع: +
