اگه تا حالا سراغ طعنه و کنایه (همون جمله‌هایی که برخلاف ظاهرشون معنای خاصی دارن) به زبان چینی رفته باشی، احتمالاً می‌دونی که همه‌ش اون‌قدرا ساده نیست! خب، بیشتر نظریه‌هایی که درباره طعنه و کنایه نوشتن (مثلاً مدل استاندارد Grice که میگه اول حرفو مستقیم برداشت می‌کنیم بعد میریم سراغ معنی کنایی، یا نظریه echoic mention اسپربر و ویلسون که میگه کنایه یعنی بازگویی طعنه‌دار گفته‌های بقیه) واقعاً به فرهنگ چینی‌ها نمی‌خورن. هر چی باشه، کنایه توی هر فرهنگی یه رنگ و بوی خاص داره!
این مطالعه‌ای که میخوام برات تعریف کنم، دقیقاً اومده بررسی کنه که مغز چینی‌زبان‌ها چطوری کنایه‌ها رو پردازش می‌کنه. یه نظریه جدیدی هست به اسم نظریه Huang که میگه موقع فهمیدن طعنه به زبان چینی، کل قضیه به یه چیزی ربط داره که اون اسمش رو گذاشته “روابط معکوس مجاورت” یا به انگلیسی Reverse Adjacency Relations. حالا این یعنی چی؟ ساده‌تر بگم: توی ذهن، مفاهیم یه جورایی شبیه نردبون به‌هم وصلن؛ گاهی برای فهمیدن یه طعنه باید دقیقاً برعکسِ یه وابستگی مستقیم رو تشخیص بدی، یه جور تغییر جهت ذهنیه که همیشه راحت نیست!
محقق‌ها اومدن روی ۷۵ نفر چینی که زبان مادریشون ماندارینه، تست‌های آنلاین گذاشتن؛ توی پلتفرم Wenjuanxing (یه جور سایت پرسشنامه آنلاین). شرکت‌کننده‌ها باید ۶۰ جمله رو یکی‌یکی می‌خوندن و سریعاً اعلام می‌کردن جمله مثبته یا منفیه. جمله‌ها به سه حالت تقسیم میشد:
۱- حالت آزمایشی: طعنه‌هایی که همون روابط معکوس مجاورت توش هست.
۲- حالت کنترل: طعنه‌هایی که اون رابطه معکوس رو ندارن.
۳- حالت عادی یا پایه (بدون طعنه).
نتایج خیلی جالب شده! مدت زمانی که طول می‌کشید تا جمله‌ها رو بزنن، نشون داد جمله‌های طعنه‌دار با اون روابط معکوس خیلی طولانی‌تر طول می‌کشه فهمیده بشه (حدود ۶۰۱۲ میلی‌ثانیه). واسه طعنه‌های ساده‌تر (یعنی بدون اون روابط معکوس) این عدد شده بود ۴۹۰۱ میلی‌ثانیه و برای جمله‌های کاملاً معمولی حتی کم‌تر، یعنی حدود ۳۹۸۷ میلی‌ثانیه! (یعنی هر چی طعنه پیچیده‌تر باشه، مغز بیشتر زور میزنه!)
از نظر دقت هم قضیه همینه: واسه جمله‌های عجیب و غریب و پیچیده فقط ۶۴.۱٪ درست جواب دادن، در حالی که تو طعنه‌های ساده‌تر ۷۳.۶٪ و تو جمله‌های معمولی دیگه ۸۲.۳٪ دقت داشتن. جالبه بدونی همه این آمارا اختلاف معنی‌دار (تو آمار میگن statistically significant) داشتن، پس قضیه شانسی نبوده!
کلی خُلاصه، مغز وقتی مجبور میشه این روابط معکوس عجیب رو حل کنه، هم سرعتش میاد پایین، هم دقتش. یعنی یه جور هزینه ذهنی واسه فهمیدن طعنه‌های چینی بالا میره. این نتایج کامل حرف نظریه Huang رو تایید می‌کنن و نشون میده خیلی وقت‌ها نمی‌تونیم یه مدل جهانی برای فهمیدن طعنه بسازیم؛ چون فرهنگ‌ها فرق دارن، باید مدل‌های مخصوص هر کدومشون ساخته بشه.
یه نکته باحال دیگه هم این بود که یه رابطه مثبت و نسبتاً قوی (r=۰.۴) بین سرعت (زمان واکنش) و دقت بود، یعنی هر کی کندتر جواب داده، معمولاً درست‌تر فهمیده و هر کی عجله کرده، بیشتر خطا رفته. اینو بهش میگن trade-off بین سرعت و دقت.
در نهایت، مطالعه چنین چیزهایی واسه کسایی که دارن تو حوزه هوش مصنوعی (مثلاً NLP یعنی پردازش زبان طبیعی که کامپیوتر بتونه زبان آدمیزاد رو بفهمه)، آموزش زبان و حتی ارتباط بین‌فرهنگی تحقیق می‌کنن هم کلی اهمیت داره، چون نشون میده باید حواسمون به ریزه‌کاری‌های فرهنگی و ذهنی تو فهمیدن معنی‌های پنهان باشه. خلاصه، کنایه گفتن و فهمیدنش خودش یه هنر ذهنیه و نمی‌شه همه جا یه نسخه رو پیچید!
منبع: +
