راستش اگه تا حالا اسم دریاچه وان به گوشتون نخورده، باید بگم یکی از خاص‌ترین و عجیب‌ترین دریاچه‌های دنیاست که توی شرق ترکیه قرار گرفته. این دریاچه نه‌تنها بزرگ‌ترین دریاچه ترکیه‌ست، بلکه بزرگ‌ترین دریاچه قلیایی یا همون “soda lake” جهانه. البته قلیایی یعنی آبش به جای اسیدی بودن، حسابی بازیه و مثلاً PH اون حدود ۱۰ هست (که خیلی بالاس!)
ماجرا از اینجا شروع شد که “کِیت روبینز”، یکی از فضانوردهای ناسا، از ایستگاه فضایی بین‌المللی یه عکس فوق‌العاده جالب از دریاچه وان گرفت. تاریخ این عکس هم برمی‌گرده به ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۶. توی این تصویر، موج‌ها و لکه‌هایی شیرگون و چرخشی رو می‌بینیم که سطح آب رو پوشوندن. شاید فکر کنین اینا همون شکلیه که موقع شکوفایی جلبک‌ها (algal bloom یعنی وقتی یه‌دفعه جمعیت جلبک‌ها تو آب منفجر میشه!) دیده میشه، اما واقعاً این‌طور نیست!
بیاین یه کم وارد جزئیات عجیب و غریب این دریاچه بشیم. وسعت این دریاچه تقریباً ۳,۱۰۰ کیلومتر مربعه، یعنی فقط کمی کوچیک‌تر از کل ایالت رود آیلند آمریکا. ارتفاع سطحش هم نسبت به دریا، ۱,۶۴۰ متر بالاتره.
حالا اون موج‌های شیری‌رنگ از چی درست شدن؟ نکته جالب اینجاست که برخلاف تصورتون، این موج‌ها به‌خاطر تکثیر جلبک نیستن! طبق تحقیقات ناسا، ماده‌ای که این توده‌ها رو تشکیل داده، بیشتر کربنات کلسیمه. کربنات کلسیم همون ماده‌ایه که تو گچ مدرسه و خیلی صدف‌های دریایی وجود داره. البته یه کم مواد آلی به جا مونده از جانورهای مرده یا زنده هم توش هست که بهش می‌گن detritus (یعنی “مواد زاید آلی”).
این موج‌های شیرگون یا همون “توده‌های کدری” (turbidity plumes)، نتیجه به‌هم خوردن رسوبات کف دریاچه‌ست، چه با دخالت طبیعت، چه توسط آدم‌ها. نکته اینکه قسمت‌هایی که عمق آب کمتره، مخصوصاً نزدیک شهر ارزین (Erciş)، بیشتر این پدیده رو میشه دید. خود دریاچه توی عمیق‌ترین جاهاش به عمق ۴۵۰ متر هم می‌رسه اما این توده‌ها توی بخش‌های کم‌عمق‌تر ایجاد می‌شن.
یه موضوع بامزه دیگه درباره دریاچه وان اینه که چون راه خروجی نداره (بهش می‌گن endorheic یا “دریاچه بسته” که درست مثل تشت آب، آب فقط توسط تبخیر کمش میشه و بیرون نمی‌ره)، به همین خاطر غلظت نمکاش خیلی بالاست. انقدر این املاح زیادن که آبش حتی تو دمای زیر صفر درجه هم به‌ندرت یخ می‌زنه!
جالب اینجاست که توی دریاچه وان یکی از بالاترین میزان‌های یه جور سازه طبیعی به اسم “میکروبیالیت” (microbialite) رو داریم. میکروبیالیت‌ها در واقع سنگ‌های رسوبی هستن که توسط میکروب‌ها ساخته می‌شن؛ این موجودات ریز مواد معدنی رو به هم می‌چسبونن و یه ساختار عجیب درست می‌کنن! بیشترین میکروبیالیت در بهار و پاییز ساخته میشه (وقتی جمعیت باکتری‌ها یهو زیاد میشه). اما ناسا می‌گه این بار ربطی به اون‌ها نداره و همون توده‌های کربناتی داستان اصلی رو ساختن.
یه نکته جالب تاریخی دیگه اینکه سطح آب این دریاچه توی ۶۰۰ هزار سال گذشته کلی بالا پایین رفته. مثلاً طبق یه تحقیق سال ۲۰۱۴، عمقش حدود ۶۰۰ متر کم و زیاد شده، بسته به اینکه ورودی آب و میزان تبخیر چقدر بوده.
آخر قصه هم اینو بدونید که در کنار اون موج‌های بزرگ شیری‌رنگ توی آب، بعضی قسمت‌ها هم مقدار کمی فیتوپلانکتون (phytoplankton، یعنی ریزجانداران گیاهی که غذای اصلی خیلی ماهی ها و موجودات آبزی هستن) جمع شدن، مخصوصاً کنار سواحل ارزین و یه دریاچه کوچیک‌تر که نزدیک عکسه قرار گرفته.
پس دفعه بعدی که توی نقشه دنبال لوکیشنای عجیب می‌گردین، مختصاتش رو براتون میذارم: ۳۸.۹۱۴ درجه شمالی، ۴۳.۱۲۵ درجه شرقی. شاید بتونین موج‌های شیرگون دریاچه وان رو توی عکس‌های ماهواره‌ای یا حتی حضوری ببینین و از این اتفاق کمتر دیده‌شده لذت ببرین!
منبع: +
