تا حالا فکر می‌کردی راز بلندترین کوه‌های دنیا یعنی هیمالیا چیه؟! خب، دانشمندها همین تازگی یه راز بزرگ رو درباره‌ش کشف کردن که صد ساله همه اشتباه فکر می‌کردن!
ماجرا اینه که کلی سال همه می‌گفتن دلیل اینکه هیمالیا و فلات تبت اینقدر بلند و سرسخت مونده، فقط اینه که پوسته زمین (همون لایه نازکی که روش راه می‌ریم) اینجا دوبرابر ضخیم شده. قضیه هم برمی‌گرده به زمانی که قاره هند حدود ۵۰ میلیون سال پیش خورد به قاره آسیا و این برخورد باعث شد پوسته هند بره زیر پوسته آسیا و عملاً ضخامت پوسته زیر هیمالیا و تبت بشه حدود ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر! (فقط تصور کن داره یه لایه نازک زیر لایه دیگه لیز می‌خوره)
اما حالا یه تیم دانشمند ایتالیایی و سعودی با سرپرستی “پیترو استرنای” اومدن و نشون دادن که این نظریه یه مشکل اساسی داشته! استرنای میگه: آخه اگه این دوتا پوسته روی هم جمع بشن و عمق بدن، تهش به عمق ۴۰ کیلومتر که برسی، سنگ‌های اون پایین داغ می‌شن و عملاً می‌شن مثل ماست! (اصطلاح داکتیل یعنی نرم و حالت کشسان پیدا می‌کنن) خب مگه می‌شه رو ماست ساختمون چند کیلومتری بسازی؟!
قدیما، یعنی سال ۱۹۲۴، یه زمین‌شناس سوئیسی به اسم «امیله آرگاند» اومد و یه مدل درست کرد که کلی معروف شد: این دو تا پوسته مثل لایه کیک روی همن و همین باعث ایستادگی هیمالیا شده. این مدل اینقدر باحال بود که هر چی داده علمی میومد، همه سعی می‌کردن یه جوری با این مدل جورش کنن!
ولی خب، دانشمندهای امروزی با مدل‌سازی کامپیوتری این تصادف قاره‌ها و مقایسه مدل با داده‌های واقعی (مثلاً داده‌های لرزه‌ای یا همین اطلاعاتی که از سنگ‌های اون منطقه جمع‌آوری شده) دیدن که چیز عجیب‌تری اون پایین هست: یه تیکه گوشته زمین بین این دو پوسته گیر کرده!
اینجا لازمه یه توضیح کوچیک بگم: گوشته (Mantle) لایه‌ایه از زمین که درست زیر پوسته قرار داره، خیلی چگال‌تر و قوی‌تر از پوسته‌س و بر خلاف پوسته، به اون راحتی ذوب نمی‌شه.
این تیم نشون دادن وقتی قاره هند می‌ره زیر اوراسیا به جاش فقط یه پوسته رو دیگه پیدا نمی‌کنی، بلکه تیکه‌هایی از گوشته هم مثل ساندویچ وسط دو تا نون پوسته گیر می‌افتن! این ماجرا باعث شده هیمالیا و تبت بتونن اینقدر پابرجا و سر به فلک کشیده بمونن چون این لایه گوشته باعث می‌شه کل «سازه» زیر کوه‌ها سفت‌تر و مقاوم‌تر بمونه؛ عملاً نجات‌دهنده ماجراست.
یه اصطلاح دیگه‌م اینجا هست: لیتوسفر (Lithosphere) یعنی همون لایه سخت و سفت خارجی سیاره (ترکیبی از پوسته و بالایی‌ترین لایه گوشته)، که این تیکه گوشته در واقع به ته همین لیتوسفر چسبیده.
حالا چرا این کشف مهمه؟ چون:
۱. مدل جدید می‌تونه توضیح بده چرا این منطقه بلند شده و چطور وزن عظیم هیمالیا رو تحمل می‌کنه.
۲. کلی چیزای عجیبی که با مدل قدیمی توضیح داده نمی‌شد (مثلاً چرا بعضی نشونه‌ها و امواج لرزه‌ای اصلاً عجیب ثبت می‌شن) رو این مدل جدید خیلی راحت توضیح می‌ده: حالا فهمیدیم اون پایین بجز پوسته، یه تیکه گوشته هم هست!
حتی یکی از نویسنده‌های مقاله، سیمونه پیلیا (استاد ژئوساینس عربستان) میگه: بالاخره همه چی سرجاش قرار گرفت! اطلاعاتی که قبلاً مثل معما بودن، حالا قشنگ با این مدل جور می‌شه.
البته این نظریه جدید مخالفای خودش رو هم داره. چون فکر کن یه نظریه صد ساله بوده و همه روش قسم می‌خوردن! خب الان این تیم عملاً داره خلاف بزرگان گذشته رو میگه. بعضیا مثل “آدام اسمیت” (دانشگاه گلاسکو) میگن درستش این بوده که همه فکر می‌کردن زیر هیمالیا فقط پوسته هست، ولی هنوزم نتایج این تحقیق منطقی به نظر می‌رسه چون واقعاً چیزای عجیبی رو توضیح می‌ده.
ولی خیلیا مثل پروفسور داو ونهینزبرگن (هلند) از این کشف خیلی خوششون اومده و میگن چه مدل باحالیه! تازه میگن: کاملاً طبیعیه اگه یه قاره بره زیر قاره دیگه، تهش یه ساندویچِ پوسته و گوشته درمیاد!
در کل، این تحقیق نشون داد اون چیزی که واقعاً زیر هیمالیا نگهش داشته، فقط پوسته نیست بلکه وجود یه لایه گوشته که وسط دو لایه پوسته گیر افتاده، راز اصلیه! پس هر وقت عکس قله اورست (بلندترین نقطه دنیا) یا تبت رو دیدی، یادت باشه دارن روی یه ساندویچ زمینی عظیم سرپا موندن!
راستی، اگه می‌خوای بدونی لایه‌های داخلی زمین دقیقاً چی هست و چجوری کار می‌کنن، کلی تست و کوییز آنلاین هم تو اینترنت هست که می‌تونی امتحان کنی. خلاصه، زمین ما همیشه کلی راز تازه برای کشف داره!
منبع: +
