خیلی وقت بود دانشمندا سعی داشتن بفهمن ما خانم‌ها چطوری یه ذخیره‌ی تموم‌عمر تخمک تو تخمدونامون داریم. حالا بالاخره یه قدم بزرگ تو این مسیر برداشتن و کلی چیزای جالب در مورد این فرایند تو میمون‌ها کشف کردن که خیلی هم به آدم‌ها نزدیکه. نتیجه‌هاشون رو هم تو ژورنال Nature Communications منتشر کردن.
خب اول بگم اصلاً تخمدون چیه. تخمدون‌ها همون عضوهای اصلی تولید مثل تو خانم‌ها هستن که هم تخمک می‌سازن، هم هورمون‌هایی مثل استروژن و پروژسترون و حتی تستوسترون (که شاید فکر نکنین خانم‌ها دارنش!) تولید می‌کنن. یعنی سرنوشت سلامت جنسی و باروری خیلی دست این دوتاست.
تخمدون‌ها هنوز وقتی جنین شش هفته‌شه شروع به تشکیل شدن می‌کنن؛ یعنی حتی قبل اینکه بچه‌ای به دنیا بیاد، تخمدون داره برنامه‌ریزی میکنه واسه بقیه‌ی عمرش! یه دسته سلول به اسم germ cell هم هستن که قراره تخمک بشن و تو یه ساختارای زنجیره‌وار به اسم «لانه» یا nest کنار همدیگه قرار می‌گیرن. بعد این لانه‌ها می‌ترکن و تخمکای جدید جدا میشن و با یه لایه سلول ویژه به اسم pregranulosa احاطه میشن. این سلولا در اصل نقش پرستار رو دارن و به تخمکای بچه‌جون کمک می‌کنن درست رشد کنن.
همین ترکیب تخمک که با pregranulosaها احاطه شده، میشه همون «فولیکول اولیه» یا primordial follicle. و اصل ماجرا اینه که این فولیکول‌های اولیه همون ذخیره‌ی همیشگی تخمک زن رو توی تخمدون تشکیل میدن. خیلی از بیماری‌های تخمدان، مثل PCOS یا همون سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (یعنی وقتی تخمدان پر از کیست کوچولو میشه و می‌تونه باعث ناباروری و کلی دردسر دیگه شه)، به مشکل تو همین فولیکول‌های اولیه ربط دارن.
اما اینکه دقیقاً این ذخیره خیلی عجیب و غریب از کِی و چطور شکل می‌گیرن، تا همین الان هم یه راز بود! تو این مطالعه، پروفسور آمندر کلارک و تیمش اومدن سراغ میمون‌هایی که ساختار بدنشون خیلی به آدما نزدیکه. اونا از چند تا گروه میمون، جنین و نوزاد تو مراحل مختلف رشد نمونه گرفتن: از روز ۳۴ بارداری (زمانی که اندام‌های جنسی داره مشخص میشه)، روز ۴۱، ۵۰ تا ۵۲ (آخر دوره جنینی)، روز ۱۰۰ (وقتی که همون لانه‌ی تخمک گسترش پیدا میکنه)، و روز ۱۳۰ (زمان ترکیدن لونه و شروع ساخت فولیکول‌های اولیه).
دانشمندا سلولای تخمدونو زیر میکروسکوپ بررسی کردن که بفهمن هر مرحله چه کارایی انجام میدن و هر کی دقیقاً کِی سر و کله‌ش پیدا میشه. خلاصه فهمیدن کل این pregranulosaها (یادتونه؟ همون سلولای پرستاره) تو دو موج درست میشن! اما فقط اون سری دومی‌شون هستن که تخمکای جوون رو در بر می‌گیرن و فولیکول اولیه می‌سازن. نکته باحال‌تر این بود که دو ژن خاص هم قبل این موج دوم فعالن که شاید بتونن کلید معمای خیلی از مشکلات تخمدانی باشن (ژن یعنی یه دستورالعمل شیمیایی تو سلول که یه بخش خاص رو می‌سازه یا دستور می‌ده چه زمانی چی اجرا بشه).
یه نکته جالب دیگه هم این بود: دانشمندا دیدن تخمدون قبل تولد، واسه ساختن فولیکول و تخمک – یه جورایی تمرینی داره انجام می‌ده! یعنی همین که ذخیره اولیه شکل می‌گیرن، بعضیاشون فعال و آماده تولید هورمون میشن، انگار بدن داره یه تست اولیه می‌گیره. این هم می‌تونه سرنخی باشه برای فهمیدن ریشه مشکل هایی مثل PCOS. خلاصه تخمدون حسابی سرش شلوغه و تو رشد جنینی پر از ماجراست!
البته هنوزم کلی سؤال بی‌جواب مونده. یکی از متخصصای دیگه، لوز گارسیا-آلونزو، میگه باید نمونه‌گیری در بازه‌های ریزتر زمانی انجام بشه تا واقعا بفهمیم دقیقاً تو هر لحظه چه خبره؛ چون ترکیب سلول‌ها تو همین چند روز ممکنه کلاً عوض بشه.
این نقشه‌ی جدید به دانشمندا کمک میکنه بتونن تو آزمایشگاه مدل واقعی‌تر تخمدان بسازن و روش بیماریایی مثل PCOS یا ناباروری رو دقیق‌تر بررسی کنن. به نظر میاد قراره تو آینده خیلی چیزا راجع به باروری، درمان‌های جدید، حتی پیشگیری از برخی بیماری‌ها دستگیرمون بشه.
یادتون باشه این مطلب فقط برای آگاهیه و به هیچ‌وجه جای توصیه پزشکی رو نمی‌گیره. اگه شما یا اطرافیانتون سوال یا نگرانی‌ای تو این زمینه دارین حتماً با پزشک مشورت کنین.
منبع: +
