راستشو بخواین، این هفته داشتم تو منچستر توی یه کنفرانس درباره پیری شرکت می‌کردم و کلی آدم دانشمند گرد هم جمع شده بودن که یه سر از رازهای پیری رو دربیارن؛ مثلاً بفهمن اصلاً چرا بدنمون پیر میشه، تو سطح سلول و مولکولی چه اتفاقی میفته و خلاصه اینکه بشه بیماری‌های مرتبط با سن و سال رو کند کرد یا حتی جلوشونو گرفت.
حالا وسط همین داستانا، سردبیرم یه ویدیو برام فرستاد از حرف زدن رهبرهای چین و روسیه درباره جاودانگی! شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین (که خودش ۷۲ سالشه) گفته: “این روزا آدم اگه ۷۰ سالش هم باشه هنوز بچه‌س!” پوتین هم جواب داده که: “با پیشرفتای بیوتکنولوژی، آدم‌ها می‌تونن هی اعضاشونو پیوند بزنن، جوون‌تر بمونن و حتی شاید جاودانه شن!”
(بیوتکنولوژی یعنی همون تکنولوژی‌هایی که سر و کارشون با موجودات زنده‌س و باهاش میشه روی بدن یا ژن کار کرد.)
خلاصه، پوتین تصویری قشنگ فانتزی ساخته بود که با عوض کردن و پیوند دادن اعضا، آدما دیگه پیر نمی‌شن. اما بیاید یه نگاه واقع‌بینانه‌تر بندازیم به چیزی که تو علم واقعاً درباره این موضوع میدونیم.
اول از همه بگم، اینکه آدم بخواد با پیوند دائم اعضا خودش رو جوون نگه داره، یه جورایی ساده‌انگاریه. پیری خیلی پیچیده‌تر از این حرفاست. دانشمندا هنوز دقیق نمی‌دونن اصلاً چرا بدن پیر میشه! حتی سرِ تعریف پیری هم اختلاف نظر زیاده، چه برسه بخوان درمانش کنن!
با این حال، ایده جایگزین کردن قسمت‌های فرسوده بدن با نمونه‌های سالم و حتی مصنوعی کم‌کم داره جدی‌تر میشه. مثلاً ترمیم یا جایگزینی اعضا – از طریق عمل‌های پیوندی سنتی تا ساخت اعضای زیستی (بیوانجینیرینگ – یعنی ساخت عضو با استفاده از سلول‌ها و علوم زیستی)؛ اینا تحقیقای داغ دنیای پزشکی هستن که بعضیاشون حتی رو آدما تست شدن.
حالا یه سری واقعیات: از دهه ۵۰ میلادی پیوند عضو، جون صدها هزار نفر رو نجات داده. یعنی پزشکا کم و بیش بلدن این کارها رو. تازه، جالب اینه که وقتی عضوی، مثلاً از یه جوون به یه پیر داده میشه، فواید زیادی براش داره. مثلاً دانشمندا دوتا موش، یکی جوون و یکی پیر رو به هم دوختن (بهش میگن Parabiosis) و دیدن که اون موش پیر، انقدر حالش بهتر شده که جوون‌تر به نظر می‌اومده! اما هنوز نمی‌دونن چرا اینطوری میشه یا اصلاً این اثر چقد دوام داره.
از طرف دیگه، پیوند عضو داستانای سخت خودش رو داره. اولاً، عضو سالم خیلی کمه – کلی آدم تو لیست انتظار می‌مونن و خیلیا به‌خاطر همین کمبود عضو، از دنیا میرن. دوم اینکه عمل پیوند یه جراحی عادی نیست؛ سخته و معمولا بعدش باید یه عمر داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی خورد (این داروها که بهشون Immunosuppressants میگن، باعث میشن بدن به عضو جدید حمله نکنه ولی خب بدن رو هم ضعیف‌تر می‌کنن دربرابر ویروس و میکروب).
یه نمونه دردناک هم اینه که جسی پوگانیک – یه پژوهشگر پیری – تو کنفرانس گفته که پسرعموی ۲۴ ساله‌ش، بعد چندتا عمل پیوند قلب و کبد، نوعی سرطان گرفت و متاسفانه فوت کرد. یعنی این عمل‌ها اصلاً بی‌خطر نیستن.
اینجاست که دانشمندا رفتن دنبال راه‌های ترکیبی‌تر، هم سراغ عضو‌های زیستی رفتن، هم مصنوعی. مثلاً ما سال‌هاست واسه جاهایی که خراب میشه، پروتز یا وسیله مصنوعی جایگزین می‌کنیم؛ حتی از قرن ۱۵ (مثلاً انگشت چوبی!) تا همین الان که مفصل مصنوعی، قلب مصنوعی و حتی ایمپلنت مغزی داریم (ایمپلنت یعنی دستگاه کوچیکی که تو بدن میذارن تا کار یه عضو یا عصب رو انجام بده). در سال ۱۹۹۹ دانشمندها با استفاده از سلول‌های خود بیمار، یه جور مثانه زیستی ساختن و به هفت نفر پیوند زدن!
الان دیگه رو چیزای پیشرفته‌تر کار می‌کنن – مثل جایگزینی تدریجی سلول‌های مغز. ژان هبرت (که تو یه پروژه‌ی خیییلی تخصصی تو امریکا کار میکنه) اومده قسمت‌هایی از مغز موش رو برداشته و سلول‌های بنیادی جنینی جایگزین کرده (سلول بنیادی یعنی اون دسته سلولا که خودشون می‌تونن هر نوع سلول دیگه‌ای بشن؛ نوع جادویی سلول‌ها به حساب میان!). البته هنوز این خیلی با جاودانگی فاصله داره.
تو همون کنفرانس منچستر، یه دانشمند دیگه از تحقیق‌هاش روی کرم‌های ریز C. elegans گفت (نوعی کرم که فقط ۱۵ تا ۴۰ روز زندگی میکنه و واسه تست دارو خیلی به درد می‌خوره)؛ فهمیدن حدود ۴۰درصد داروهایی که به این کرم‌ها کمک میکنه بیشتر عمر کنن، به موش‌ها هم کمک میکنه. اما روی آدما معلوم نیست چه نتیجه‌ای بده، شاید زیر ۱۶درصدش جواب بده!
کلاً هنوز بخش بزرگی از رازهای پیری ناشناخته‌ست؛ تحقیقات در حال انجامه ولی تا اینکه واقعاً بفهمیم تو سلولای بدنمون سر پیری چه خبره، سالها شاید حتی دهه‌ها طول بکشه. به خاطر همین، بعضیا میگن شاید همین جایگزینی عضوها (چه طبیعی چه مصنوعی) یه راه میانبرِ هیجان‌انگیز باشه.
سیرا لوری، پژوهشگر دانشگاه کپنهاگ و مؤسسه پزشکی Buck تو آمریکا، خودش میگه اوایل می‌خواسته از ریشه بفهمه چرا بدن پیر میشه ولی وقتی دید خیلی طول می‌کشه، کلاً تمرکز رو گذاشته رو همین جایگزینی اعضا!
درواقع، شاید حرف پوتین درباره پیوند عضو و جاودانگی یه کوچولو ارزش فکر کردن داشته باشه، اما واقعاً خبری از عمر ابدی نیست. علم هنوز راه خیلی زیادی تا جاودانه شدن آدما داره و پیوند عضو اگهچه کمک بزرگیه ولی هیچ جادوییه‌ای توش نیست.
این داستان رو از خبرنامه هفتگی MIT Technology Review خوندم. اگه دوست دارین هر هفته اولین نفر باشین که از جدیدترین خبرای بیوتک باخبر میشین، می‌تونین توش عضو بشین!
منبع: +
