خب بیاید بریم به ۸۰ میلیون سال پیش، جایی که الان اسمش برزیله و دایناسورهای گردن‌دراز (بهشون میگن ساوروپودها، همون دایناسورای گردن‌بلند و گنده) در زمین می‌چرخیدن. فکر کن اون زمان یه بیماری عجیب و مرموز باعث نابودی این غول‌های مهربون شده بود!
ماجرا از جایی شروع میشه که یه تیم دانشمندا به سرپرستی دانشگاه منطقه‌ای کاریری (URCA) تو ایالت سئارا در برزیل، استخون‌هایی رو تو منطقه‌ای به اسم “ایبیرا” پیدا می‌کنن که حسابی بیمار بودن! این استخونا معلوم شد به خاطره یه عفونت شدید به اسم “استئومیلیت” جونشونو از دست دادن. حالا استئومیلیت چیه؟ میشه همون عفونت استخون که معمولاً یه سری عامل مثل باکتری یا ویروس و یا حتی قارچ باعثش میشن.
جالبه بدونی که این بیماری امروز هم هنوز تو پستاندارا (مثل انسان و خیلی حیوونای دیگه)، پرنده‌ها و خزنده‌ها دیده میشه. مثلاً اگه استخون کسی به هر طریقی آلوده شه و سیستم ایمنی بدن نتونه جلوشو بگیره، همین استئومیلیت سراغش میاد!
طبق بررسی‌هایی که دانشمندا انجام دادن، این بیماری رو تو بقایای شش دایناسور مختلفِ اون منطقه پیدا کردن. این استخونا مال دوره کرتاسه‌ست؛ حدود هشتاد میلیون سال پیش. هم دایناسورای کوچیک بودن، هم بزرگ؛ خلاصه همه رقم ساوروپود پیدا کردن!
برای بررسی دقیق‌تر، دانشمندا کلکسیون استخونا رو گذاشتن زیر میکروسکوپ الکترونی اسکن‌کننده (SEM یعنی یه میکروسکوپ خیلی قوی واسه مشاهده جزئیات خیلی ریز) و استریومیروسکوپ (این یکی هم واسه دیدن سطح و جزئیات بیرونی اشیاست). چیزی که پیدا کردن این بود که هیچ نشونه‌ای از ترمیم و خوب شدن تو استخونا نبود؛ یعنی دایناسورا موقعی که هنوز بیماری فعال بوده، مردن و بدنشون نتونسته باهاش مقابله کنه.
یه نکته خیلی جالب اینه که جای زخم‌ها و آسیب‌ها تو استخونای بعضیا فقط محدود به مغز استخوان بوده (مغز استخون همون بخش اسفنجی توی وسط استخونه که خون توش ساخته میشه)، ولی تو بعضیای دیگه این عفونت از مغز تا بیرونِ استخون رخنه کرده بود! ظاهر این زخما اسفنجی بوده که نشون میده پر از رگای خونی بوده؛ پس معلومه عفونت پوست و گوشت رو هم اذیت کرده. تازه، همین بافت اسفنجی و ساختار زخم‌ها باعث شده دانشمندا مطمئن بشن که این بیماری واقعاً همون استئومیلیته، نه سرطان یا بیماری استخونی دیگه (سرطان استخون بهش میگن اوستئوسارکوما و نئوپلازی که دیگه خیلی قِلِق و تخصصیه).
یه چیز باحال دیگه این بود که تو همین بررسی‌ها، دانشمندا سه مدل جدید و ندیده از استئومیلیت رو پیدا کردن! یکی زخمای دایره‌ای کوچیک، یکی زخمای بیضوی با طرح انگشتی (انگاری انگشت آدم روش کشیده باشه)، و یکی هم لکه‌های گرد و بزرگ. یکی از اعضای تیم به اسم تیتو اورلیانو گفته بود این زخمای بدجور حتی می‌تونستن بافت عضله و پوست رو درگیر کنن و احتمالاً باعث می‌شدن خون یا چرک ازشون بزنه بیرون… اصلاً صحنه ترسناکی بوده!
البته هنوز دانشمندا صد درصد مطمئن نیستن دقیقاً چه عاملی این بیماری رو ایجاد کرده. ولی قبلاً یه تحقیق دیگه تو همین منطقه روی یه دایناسور کوچیک به اسم “ایبیریانیا پاروا” نشون داده بود که انگار یه انگل خونی باعث عفونت شده بود. انگل خونی همون موجودات کوچیکیه که توی خون زندگی می‌کنه و بعضی وقتا توسط پشه یا آب آلوده منتقل میشه.
فضای منطقه اون موقع اینجوری بوده: آب‌وهوا خشک، رودخونه‌های کم‌عمق و کند، و برکه‌های زیادی که آب توش راکد بوده. همونجوری که اورلیانو میگه، چنین محیطایی عالی بوده واسه رشد و انتقال انواع میکروب و بیماری! مخصوصاً با وجود پشه‌ها یا حتی آب آشامیدنی آلوده که دایناسورها، لاک‌پشت‌های باستانی و حتی حیواناتی شبیه کروکودیل‌های امروزی می‌خوردن، بیماریها راحت پخش می‌شده.
کل این تحقیق باعث شده دانشمندا بهتر بفهمن دایناسورای گردن‌دراز چه دردسرهایی داشتن و چه سختی‌هایی رو تحمل می‌کردن. حتی نشون میده یه بیماری ساده می‌تونست هزار جور اثر و نشونه تو استخون بذاره! اگه دوست داری هم اطلاعات کامل‌تری رو بخونی، اصل نتایج رو مجله “The Anatomical Record” چاپ کرده.
در کل، زندگی دایناسورا اونقدر که ما فکر می‌کنیم آسون و بی‌دغدغه نبوده! عفونت، بیماری و هزار تا مصیبت دیگه همیشه در کمینشون بوده، حتی تو اون دوران باحال و پرهیجان.
منبع: +
