راستش، این روزا آسمون حسابی هیجان‌انگیز شده! دنباله‌دار ۳I/ATLAS که از خارج منظومه شمسی اومده، داره جلوی چشم‌هامون دُم پیدا می‌کنه و عکسا و خبرهاش همه رو ذوق‌زده کرده. همین چند وقت پیش، تلسکوپ جِمینی جنوبی توی رشته‌کوه‌های آند شیلی یه عکس خفن از این مهمون عجیب‌غریب گرفته که دُم تازه‌بیرون‌اومده‌ش رو نشون می‌ده.
اول بذار یه توضیح ساده بدم: دنباله‌دارها همون توپ‌های یخ و گرد و غبارن که وقتی به خورشید نزدیک می‌شن، دُماشون بالا می‌ره و یخ دام سرشون آب میشه و غبارشون توی فضا رها میشه. همین مسئله باعث میشه دُم پیدا کنن! حالا این عکس جدید 3I/ATLAS دقیقاً این روند رو نشون می‌ده: هسته‌ی یخی این دنباله‌دار داره با گرفتن نور خورشید، ذرات یخ و گرد و غبار رو شوت می‌کنه بیرون و یه دُم تازه‌کار برای خودش دست‌وپا کرده که هر چی نزدیک‌تر بشه، بزرگ‌تر هم میشه.
این مهمون ناخونده حدوداً ۱۱ کیلومتر (یا همون ۷ مایل) قطر داره و اولین بار تیر امسال اون سمت کمربند سیارکی (یعنی بین مشتری و مریخ) کشف شد. سریعاً دانشمندها فهمیدن که نه از منظومه شمسی خودمون اومده، نه از “محله‌ی خودمون” (منظور منظومه شمسیه؛ یعنی سیاره‌ها و چیزهایی که دور خورشید می‌چرخن). احتمال زیاد خیلی قبل‌تر از ستاره‌ای توی کهکشان راه شیری (Milky Way یعنی کهکشانی که خورشید و زمین و کلی ستاره دیگه توش هستن) پرت شده بیرون و حالا شانسی افتاده سر راه ما.
جالب‌تر اینکه محقق‌ها احتمال می‌دن این دنباله‌دار حتی از خود منظومه شمسی هم پیرتر باشه! یعنی شاید زمانی که خورشید و سیاره‌ها ما تازه داشتن شکل می‌گرفتن، این یخ‌گنده‌ی غول‌پیکر راه افتاده تو کهکشان.
توی یه عکس دیگه که دقیقاً ۲۷ آگوست گرفته شده، غیر از دُم تازه رشد کرده‌ش، یه ابر فازی اطراف هسته دنباله‌دار هم معلومه. به این ابر می‌گن «کُما» (coma یعنی همون هاله‌ی یخ و غبار که دور هسته دنباله‌دار جمع میشه و باعث میشه انگار دورش روشن‌تر باشه). هر چی خورشید بهش بیشتر حرارت بده، این هوجمه بزرگ‌تر و براق‌تر میشه. اما یادت باشه! این دنباله‌دار حتی درخشان‌تر هم که بشه، با چشم غیرمسلح نمی‌تونیم ببینیمش، چون اون قدرها هم نزدیک و پرنور نیست.
در جریان اینکه بعضی دانشمندها شیطون بازی درآوردن و رفتن سراغ نظریه‌های عجیب‌غریب؟ گفتن شاید این یه کاوشگر فضاییِ ساخته‌شده به دست موجودات فضایی باشه! اما واقعیت اینه که همون دُم و کُما و ویژگی‌های کلاسیک دنباله‌دار به خوبی نشون می‌ده یک جماد طبیعیه و جای نگرانی از لینک شدن ای تی‌وارهامون به یوفوها نیست!
۳I/ATLAS در واقع سومین جرم میان‌ستاره‌ای هست که دانشمندها تو آسمون پیدا کردن که اتفاقاً بزرگ‌ترین هم هست. قبل‌ترها ‘اومواموا (Oumuamua) رو دیده بودن (سال ۲۰۱۷) که کلی شایعه افتاد شاید فضاپیما باشه؛ بعدشم بوریسوف (Borisov) در ۲۰۱۹ پیدا شد که اونم دُم عجیبی داشت.
سرعت این دنباله‌دار بی‌نهایت بالاست: حدود ۲۱۰,۰۰۰ کیلومتر در ساعت (یعنی ۱۳۰هزار مایل)! فعلاً داره یواش‌یواش به سیاره مریخ نزدیک میشه و ماه بعد قرار کلی فضاپیمایی که دور مریخ می‌چرخن، یه نگاه حسابی بهش بندازن. جالب میشه!
منتظریم تا همین ماه آینده (۲۹ اکتبر) این مهمون عجیب به نزدیک‌ترین نقطه خودش به خورشید برسه. به این نقطه می‌گن «پری‌هلیون» (Perihelion یعنی نزدیک‌ترین فاصله یه جرم به خورشید تو مسیرش). بدبختانه ما زمینی‌ها اون موقع از طرف دیگه خورشید هستیم و نمی‌تونیم دُمش رو تو اوج ببینیم. چند ماه بعد یعنی حوالی آذر، نزدیک‌ترین فاصله‌ش با زمین میشه؛ ولی واقعیتش هنوزم حدود ۲۷۵ میلیون کیلومتر فاصله داره – تقریباً ۷۰۰ برابر فاصله زمین تا ماه!
تلسکوپ جیمز وب (یک تلسکوپ فضایی فوق‌پیشرفته که می‌تونه ترکیب شیمیایی اجرام رو هم نشون بده!) تازگیا فهمیده که توی این دنباله‌دار نسبت به بقیه آب و دی‌اکسیدکربن خیلی بیشتر پیدا میشه. کلی عکس باحال دیگه هم ازش گرفتن، مثل عکس با جزئیات گرفته شده توسط تلسکوپ هابل یا عکس‌های رنگی از جِمینی شمالی در هاوایی که باز ترکیبش رو نشون می‌ده.
الان دانشمندها دارن با همه توانشون سعی می‌کنن تا هر چقدر می‌تونن راجع به منشأ این دنباله‌دار و اینکه سیستم‌های ستاره‌ای چطور شکل می‌گیرن و تکامل پیدا می‌کنن اطلاعات دربیارن. شاید چند سال دیگه رفتش و دیگه هم تا مدت‌ها از این دست خاطره‌ها نداشته باشیم.
یه جمله خیلی قشنگ از کارن میچ (Karen Meech، یه اخترشناس تیم جمینی) برات نقل کنم: «تصویر جدید 3I/ATLAS هم یه دست‌آورد علمی مهمه، هم یه منبع شگفتی واسه ما. یادآوری می‌کنه که منظومه شمسی فقط بخش کوچیکی از یه کهکشان بزرگ و پرفعاله و حتی گذری‌ترین مهمون‌ها هم می‌تونن رد پایی ماندگار بذارن.»
پس دفعه بعد که به آسمون نگاه کردی، یادت باشه همین بالای سرمون چیزهایی در جریانه که تا حالا شاید اصلاً فکرش رو نمی‌کردیم! 🌠
منبع: +
