یه داستان خیلی جالب و عجیب بهت بگم: ماهیگیرهای اهل کوستاریکا امسال (۲۰۲۴) نزدیک ساحل شرقیشون یک کوسه دیدن که واقعاً قیافه‌ش مثل هیچ کوسه‌ای نبوده! کوسه‌ای که کلاً نارنجی نارنجی بود و چشماش سفید. این کوسه از نوع Nurse Shark بود (یعنی همون کوسه پرستار، یه گونه که معمولاً رنگش زرد تا خاکستری قهوه‌ایه و تو مناطق گرم‌تر آب دیده میشه).
اما این یکی فرق داشت! داستان از اون‌جا شروع میشه که “گارِوین واتسون”، صاحب یه هتل توی روستای پاریسمینا، موقع ماهیگیری اون رو بالا کشید. کوسه تقریباً دو متری بود (حدوداً ۶/۶ فوت) و ۳۷ متر زیر سطح آب زندگی می‌کرد. خودش گفته: «اصلاً باورمون نمی‌شد چی داریم می‌بینیم! این کوسه نارنجی زیر نور خورشید واقعاً چیز خاص و عجیبی بود. فکر نمی‌کردیم این کشف انقدر تو دنیا معروف بشه و همه زیست‌شناس‌ها دربارش حرف بزنن!»
حالا جالبیش رو بگم: این کوسه فقط به خاطر رنگش خاص نبود، بلکه دوتا ویژگی نادر رو همزمان داشت! اولین مورد “xanthism” یا “xanthochroism” بود. (واسه توضیح: زانتیسم یه نوع بیماری نادره که باعث میشه رنگدانه‌های زرد تو پوست زیاد بشن و بعد پوستش حیوان شدیداً نارنجی یا زرد میشه، حتی اگر گونه ذاتاً اون رنگ رو نداشته باشه.) این اولین بار تو دنیا بود که دانشمندا تایید کردن یه کوسه پرستار با زانتیسم واقعاً ثبت شده.
حالا نکته عجیب‌تر: اون کوسه احتمالاً “albinism” هم داشته! (آلبینیسم یعنی نبودن رنگدانه ملانین تو پوست و چشم و مو. این باعث میشه پوست و چشم حیوان، خیلی رنگ‌پریده یا سفید به نظر بیان.) چشماش اون هاله سیاه معمولی رو نداشته، که نشونه آلبینیسمه. این داستان که یه موجود هم زانتیسم داشته باشه هم آلبینیسم، خودش یه کشف عجیب مضاعف حساب میشه. البته تو یه سفره‌ماهی تو دریای ایرلند سال ۲۰۱۸ دیده بودن، ولی برای کوسه پرستار همچین چیزی اولین بار بوده که ثبت شده!
وقتی کوسه رو گرفتن، با کلی عکس و مدرک مستندش کردن، قلاب رو با دقت درآوردن و دوباره ولش کردن تو همون آب‌های کارائیب. بعدش هم دانشمندا این ماجرا رو تو یه مقاله تو مجله علمی Marine Biodiversity (یعنی تنوع زیستی دریایی) چاپ کردن.
دانشمندا تا حالا زانتیسم رو تو حیوانای مختلفی دیدن؛ مثلاً قورباغه‌ها، پرنده‌ها و ماهی‌ها. البته این که یه حیوان کلاً نارنجی و زرد باشه تو بعضی گونه‌ها طبیعیه، ولی اینجا رنگش واقعاً خیلی بیشتر از معمول بود.
مثلاً بهمون میگن که خود کوسه پرستار تو طبیعت معمولاً بین زرد و خاکستری قهوه‌ایه. البته همیشه ممکنه یه کوسه یا حتی دلفین آلبینو هم دیده بشه (که توش ملانین تولید نمیشه و کل بدنش رنگی نداره)، ولی کوسه‌ای که زانتیسم داشته باشه و اینقدر کاملاً نارنجی باشه، تا حالا علمی نشده بود.
ماریوکسس ماکیاس-کویاره، نویسنده اصلی این تحقیق که دانشجوی دکترای اقیانوس‌شناسی زیستی از دانشگاه فدرال ریو گراند برزیله، خودش گفته حسابی از دیدن عکس‌ها هیجان زده شده و تعجب کرده!
یه نکته تحقیقاتی باحال اینجا هست: دانشمندا هنوز دقیق نمی‌دونن چرا بعضی کوسه‌ها این رنگ‌های عجیب رو می‌گیرن. بیشتر میگن این جور موارد ژنتیکیه (یعنی از طریق ژن و وراثت منتقل میشه)، ولی ممکنه فشار محیطی، دمای بالا یا مشکلات هورمونی هم تأثیر بذارن و رنگ حیوان تغییر کنه. یه جورایی هنوز باید بیشتر تحقیق کنن تا بفهمن چه عواملی دقیقاً باعث این اصلاحات ژنتیکی — مثل همین زانتیسم — میشن.
حالا یه چیز بامزه: تو طبیعت معمولاً حیوان‌ها بر اساس محیطشون رنگ می‌گیرن تا زنده بمونن. یعنی این که یه کوسه نارنجی جلب توجه کننده باشه، نباید براش خوب باشه چون راحت‌تر شکار میشه یا میره تو چشم بقیه. با این حال این کوسه تا بزرگسالی سرحال مونده و نشون میده شاید رنگ متفاوت همیشه مشکل‌زا نباشه!
در کل، این کوسه نارنجی عجیب هم واسه ماهیگیرها یک روز فراموش‌نشدنی ساخت، هم واسه دانشمندان یک کشف واقعی و معتبر. این یعنی دنیای زیر آب هنوز کلی سورپرایز عجیب و باحال داره برامون.
منبع: +
