بیاید یه موضوع جالب رو با هم بررسی کنیم: داستان توانبخشی مغز با استفاده از واقعیت مجازی (Virtual Reality یا به اختصار VR، یعنی همون عینک‌هایی که می‌زنیم و میریم تو یه دنیاى سه‌بعدى خیالی!) برای کسایی که مشکل حافظه دارن یا حس می‌کنن ذهن‌شون مثل قبل تیز نیست. اکثر ما فکر میکنیم که افت حافظه فقط مال پیری و آلزایمره، اما دو تا اصطلاح مهم داریم به اسم “کاهش شناختی خفیف (MCI)” و “کاهش شناختی ذهنی (SCD)”. MCI یعنی فرد واقعاً تو تست‌ها نشون میده یه کمی از عملکرد ذهنی و حافظه‌ش کم شده، ولی اونقدر شدید نیست که بشه گفت آلزایمر داره. اما SCD یه مرحله حتی قبل‌تره؛ یعنی خود فرد حس می‌کنه حواسش پرت شده یا حافظه‌ش مثل قبل قوی نیست، ولی وقتی تستش می‌کنی، همه‌چی نسبتاً نرمال نشون میده!
حالا دانشمندا گفتن بجای فقط دارودرمانی، بیاییم مغز رو با تکنولوژی سرگرم کنیم! VR مثل یک ابزار غیر دارویی داره محبوب میشه چون مغز رو فعال می‌کنه و میتونه تمرین بده، بدون اینکه داروی خاصی نیاز باشه.
یه بررسی کلی (اصطلاحاً مروری نظام‌مند یا Systematic Review) بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ روی مقالات انجام دادن. جاهایی مثل PubMed و Scopus و Embase که همه‌شون بانک‌های بزرگ مقالات علمی هستن رو گشتن تا تحقیقاتی رو پیدا کنن که درباره تاثیر واقعیت مجازی روی افراد با SCD و MCI نوشته بودن.
نتایج چی شد؟ ۱۹ تا مقاله رو قبول کردن که بینشون ۱۴ تاش آزمایش‌های تصادفی کنترل‌شده (RCT، یعنی اومدن گروهی رو تصادفی انتخاب کردن و تاثیر رو با هم مقایسه کردن)، ۲ تا مطالعات بررسی راحتی استفاده (Usability)، و ۳ تا آزمایش‌های دیگه بودن.
خب اصل ماجرا این بود که اکثریت این تحقیقات نشون دادن، وقتی که افراد با MCI یا SCD با واقعیت مجازی تمرین کردن (مثلاً بازی‌هایی که حافظه، توجه، یا حل‌مسئله رو تقویت می‌کنن)، تو بخش‌هایی مثل حافظه، دقت و حتی کارهای اجرایی ذهن (Executive Function یعنی کارکردهایی مثل تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و کنترل توجه) پیشرفت داشتن. تازه جدا از اینکه ذهن‌شون شارپ‌تر شده، کار با واقعیت مجازی سرگرم‌کننده بوده و باعث شده بیشتر افراد همکاری کنن و وسط کار ول نکنن. این یعنی درصد کسانی که برنامه را نیمه‌کاره رها کردن، خیلی پایین بوده.
البته باید بدونیم که مطالعات متنوع بودن؛ یعنی روش آموزش، مدت و نوع تمرین با VR و حتی شرکت‌کننده‌ها با هم متفاوت بودن. اکثر تحقیق‌ها روی کسایی انجام شده که MCI داشتن و تحقیقات درباره SCD هنوز محدود و تو مراحل اولیه‌ست (یعنی هنوز خیلی مطمئن نیستیم برای این گروه دقیقاً چقدر جواب میده).
از نظر کیفیت علمی هم همه مطالعات عالی نبودن؛ بعضیا شرکت‌کننده کافی نداشتن یا دنبال نتیجه طولانی مدت نبودن (یعنی نمیدونیم اثرات بعد از چند ماه یا سال چی میشه).
در آخر چه نتیجه‌ای گرفتن؟ واقعیت مجازی داره نشون میده که شاید واقعاً بتونه به افرادی که حافظه‌شون داره ضعیف میشه کمک کنه و چالش‌های ذهنی جالب و موثری بهشون ارائه بده. مخصوصاً برای کسانی که MCI دارن، این روش میتونه هم شدنی باشه و هم موثر. درباره SCD هم نشونه‌هایی از تاثیر مثبت دیده شده، ولی هنوز راه زیادی باقی مونده تا خب مطمئن‌تر حرف بزنیم.
خلاصه که اگر خودت یا کسی دور و برت حس می‌کنه خیلی حواس‌پرته یا حافظه قبلی رو نداره، شاید در آینده واقعیت مجازی یکی از ابزارهای به درد بخور و هیجان‌انگیز برای تمرین مغز باشه! البته فعلاً دانشمندا میگن باید مطالعات بیشتری انجام بدن و روش‌ها رو استاندارد کنن تا مطمئن بشیم چه پروتکلی برای چه کسی جواب میده و تاثیرش تو طولانی مدت چطوره. پس فعلاً این راه، خیلی امیدبخشه ولی هنوز اول راهیم!
منبع: +
