بگیر که چه داستان جالبی شده! چند روز پیش یه اتفاق عجیب‌غریب وسط خورشید رخ داد: دقیقاً یه شکل S (البته برعکس!) و اونم یه نسخه غول‌آسا، درست مثل لوگوی سوپرمن، تقریباً وسط خورشید ظاهر شد. این وسط هنوز مردم داشتن به ماه «خونی» و گرفتن کامل ماه توجه می‌کردن که خورشید زد ترکوند!
ماجرا این بود که این حرف S قرص و محکم کمتر از یک ساعت قبل از یه انفجار خورشیدی حسابی دیده شد. به این جور انفجارها میگن “شراره خورشیدی” یا همون “Solar Flare” که یه عالمه پلاسما (مایع خیلی داغ و باردار) رو با کلی قدرت به فضا پرت می‌کنه. اینبار اون چیزی که به فضا پرتاب شد رو یه اسم خاص روش گذاشتن: “خروج جرم از تاج خورشیدی” یا CME (Coronal Mass Ejection)؛ یعنی همون پلاسما و انرژی‌ای که با سرعت وحشتناک از خورشید جدا میشه به طرف بیرون پرت میشه. جالب اینجاست که این توده پلاسما یه کم نسبت به اطرافش سردتر بود برا همین مثل یه سایه بزرگ روی خورشید دیده می‌شد – یه چیزی شبیه لکه‌های خورشیدی که همیشه سیاه و ترسناک به نظر میان.
این انفجار تاریک (همون CME)، روز ۷ سپتامبر مستقیم خورد به میدان مغناطیسی زمین یا “مغناطیس‌کره”؛ یعنی لایه‌ی نامرئی دور زمین که در اصل مثل سپر دفاعی عمل می‌کنه و جلو چیزای خطرناک فضایی می‌ایسته. برای چند ساعت این سپر یه تکون حسابی خورد، ولی خوشبختانه شدت توفان فقط در حد G1 بود. این یعنی تهدید خاصی نداشت و حتی شفق قطبی خفن هم تو آمریکا یا عرض‌های جغرافیایی مشابه ایجاد نشد (برخلاف اون چیزی که خیلیا انتظار داشتن ببینن). راستی، معمولاً توفان ژئومغناطیسی یعنی همون وقتی که میدان مغناطیسی زمین توسط این انفجارهای خورشیدی بهم میریزه.
حالا خود اون S عجیب که همه رو متعجب کرد، چیه؟ اسم علمی‌ش هست “انفجار سیگموید” (Sigmoid eruption). سیگموید یعنی شبیه حرف یونانی سیگما (همون S خودمون). این شکل چند دقیقه یا حتی ساعت‌ها قبل از یه انفجار خورشیدی بزرگ وسط خورشید ظاهر میشه و خب خبر از یه شکرآب حسابی تو میدان مغناطیسی میده. اون S که این بار دیدن، درست بالای استوا و عیناً وسط خورشید، سمت رو به زمین ظاهر شد و عرضش حدود ۱۲۵ هزار کیلومتر بود؛ یعنی تقریباً ده برابر قطر زمین، حساب کن چه غولی بوده!
چرا وقتی همچین S می‌بینیم باید انتظار زلزله فضایی داشته باشیم؟ چون وقتی میدان مغناطیسی اطراف لکه‌های خورشیدی پیچ می‌خوره (تو انگلیسی این پدیده رو مثل یه فنر اسباب‌بازی به اسم Slinky مثال می‌زنن)، نوک‌های این S به هم نزدیک میشن و اون موقع دیگه صبر مغناطیسی هم سر میره و پلاسماها رو شوت می‌کنه بیرون! به زبان خودمونی: هر وقت خورشید S درمیاره، منتظر انفجار باش!
اتفاقاً سال ۲۰۱۷ هم یه شکل همین‌جوری دیدن قبل از یه انفجار با قدرت X9.3 (یکی از قوی‌ترین انفجارها تو یک دهه اخیر!). خیلی وقتا قبل از همچین انفجارهایی محقق‌ها این شکلا رو می‌بینن، واسه همین الان دنبال اینن که بفهمن چی باعث میشه این S ظاهر شه. تئوری کلاسیک اینه که دو تا شکل J (مثل حرف J انگلیسی) آخرشون به هم می‌چسبن و S ساخته میشه. البته یه تحقیق جدیدتر میگه شاید اصلاً یه J باشه که با یه حرکتی به اسم “لغزش میدان مغناطیسی” شکل S به خودش می‌گیره. خلاصه، هنوز دانشمندا سر همین‌مورد بحث دارن!
کل این داستان‌ها تو دوره خیلی شلوغ خورشید داره اتفاق می‌افته. خورشید هر ۱۱ سال یه سیکل داره به اسم “حداکثر خورشیدی” (Solar Maximum) که هم لکه‌ها و هم طوفاناش بیشتر و قوی‌تر میشن. امسال پیش‌بینی کرده بودن انفجارها و فعالیتش آروم‌تر باشه اما در عمل هم زودتر شروع شد و هم انفجارهاش چند برابر قوی‌تر و بیشتر بودن از چیزی که انتظار می‌‌رفت!
هرچند الآن احتمالاً وارد دوران آروم‌تری شدیم، هنوزم بی‌قراری‌های مغناطیسی خورشید ادامه دارن و دانشمندها میگن باید منتظر داستانای عجیب‌تر هم باشیم. مثلاً همین اواخر یه “تورنادوی خورشیدی” دیده بودن (یعنی یک گردباد بزرگ پلاسما که بالای سطح خورشید چند روز تو حال خودش می‌چرخید!) یا یک CME «آدم‌خوار» که چند تا ایالت آمریکا رو با شفق قطبی خوشگل کرد!
در کل اگه یه روزی عکس خورشید رو دیدی وسطش S دیده میشه، بدون یا همین الان یا به زودی یه انفجار درست و حسابی در راهه و احتمالاً یه سری آثارش رو روی زمین حس می‌کنیم. از قطعی و نویز ماهواره‌ها بگیر تا حتی افزایش شفق قطبی تو نقاطی که معمولاً دیده نمیشن. چه دنیای عجیبیه این فضا! 🤯
منبع: +
