واقعاً کی فکرش رو میکرد که صنعت فلزسازی بریتانیا اینقدر قصه پرفراز و نشیبی داشته باشه؟ همیشه بهمون گفتن وقتی رومیها حدود سال ۴۰۰ میلادی رفتن، همه چی تو انگلستان بهم ریخت و دیگه فلزی تولید نشد. ولی الان محققای کمبریج اومدن قشنگ این افسانه رو پوکوندن و میگن قضیه این نبوده.
ماجرا از اونجا شروع میشه که حدود هزار و خوردهای سال پیش، رومیها کارخونههای بزرگی برای تولید آهن و سرب ساختن. مثلاً آهن (همون فلزی که تو ساخت همه چی از آجر و ابزار گرفته تا سلاح کاربرد داشته) و سرب که مخصوصاً تو لولهکشی و خیلی چیزای دیگه استفاده میشده. ولی خیلیا فکر میکردن با رفتن رومیها، صنعت فلزسازی بریتانیا سقوط کرد. اونم نه هر جور سقوطی، فکر میکردن یهویی همه چی تموم شد و بریتانیا رفت تو یه دورهی تاریک! (اصطلاح “Dark Age” یعنی عصر تاریکی یا همون دوران بیخبری و افت شدید پیشرفتها.)
اما گروه تحقیقاتی جدید کمبریج و ناتینگهام، یه هستهی رسوبی (core) از زمینهای آلدبرو (Aldborough) تو یورکشایر بیرون کشیدن که ۵ متر طول داشت! این منطقه یه زمانی یه شهر قبیلهای مهم و مرکز فلزسازی بود. جالبیش اینجاست که قبلاً اطلاعات فلزهای قدیمی رو بیشتر از جاهای دور مثل کوهها یا حتی یخهای قطب در میآوردن (چون هر چی فلز تولید میشه کمکم رسوب و گردوغبارش میره هرجا)، اما این دفعه اومدن سراغ خود محل اصلی تولید!
با این روش تونستن خیلی دقیق و مرحلهبهمرحله بفهمن تو هر دوره چی گذشته. بررسیها نشون داد برخلاف همه افسانهها، بعد رفتن رومیها تولید فلز یهویی قطع نشد، حتی یه مدت افزایش هم پیدا کرد! بین قرن پنجم تا نیمه قرن ششم یعنی حدود ۴۰۰ تا ۵۵۰ میلادی تولید فلز همچنان تو بریتانیا ادامه داشت و خب کار رو با همون منابع معدن و روشهای دوران روم جلو بردن.
البته، مثل هر قصه هیجانانگیز دیگهای، یه افت ناگهانی هم داشتیم! حدود سال ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلادی همه چی نابود شد و هنوزم کسی دقیق نمیدونه چرا! بعضیا حدس میزنن که ویروسهای خطرناکی مثل طاعون و آبله (Smallpox یعنی همون بیماری شدید پوستی که الان تقریباً ریشهکن شده) از مدیترانه و فرانسه رسیده بودن و موثر بوده.
بعدش اما دوباره اوضاع برگشت. وقتی وایکینگها تو قرن هشتم وارد شدن، تولید آهن و سرب کلی رشد کرد و واسه چند قرن، تا قرن دهم میلادی، خفنترین دوران اقتصادی رو سپری کردن. پس اینطور نبوده که فقط رومیها بلد بودن صنعت راه بندازن!
قرون وسطی هم پرفراز و نشیب پیش رفت. مثلاً بعد از قرن یازدهم یه مدت رکود داشتن و بعد تو قرن دوازدهم و سیزدهم دوباره اوج گرفتن. این بالا و پایینها به خوبی نشون میده که تاریخ صنعت فلزسازی بریتانیا اصلاً خطی و ساده نبوده.
حتی تو قرن شانزدهم، در زمان هنری هشتم (Henry VIII همون پادشاه معروف با شش تا همسر!) تولید به خاطر سیاستهای جدید دوباره به شدت افت کرد. اما در کل، این تحقیق برای اولین بار یه تصویر کامل و مرحلهبهمرحله از وضعیت فلزسازی تو بریتانیا از قرن پنجم تا همین الان داده! یعنی دقیق میدونیم تو هر بازهی زمانی، قصه چطور پیش رفته.
در آخر، این کشفیات فقط واسه دوستدارای تاریخ یا فلزشناسها نیست. کلی پیام واسه زندگی امروز داره: اینکه انقلاب و رکود تو صنعت گاهی دلایل پیچیده و عجیبی دارن و همیشه مربوط به یه حادثهی سیاسی یا خروج یه امپراطوری نیست. بعضی وقتا نقش آبوهوا یا بیماریها خیلی مهمتر بوده.
در کل، اگر دوست داری بیشتر بدونی میتونی اصل مقاله رو تو ژورنال «Antiquity» پیدا کنی. خلاصه اینکه همیشه قصهها رو، حتی قدیمیها رو هم، باید دوباره و با نگاه جدید خوند!
منبع: +
