تا حالا فکر کردی بشه با یه قطار، بی‌صدا و نرم، تقریباً با سرعت هواپیما (۴۰۰ مایل بر ساعت!) روی ریل حرکت کرد، اونم بدون اینکه حتی چرخ‌های قطار به ریل بخورن؟ اسم این تکنولوژی خفن، مگلو (Maglev) هست، یعنی قطارهایی که با مغناطیس روی ریل معلق میشن و تقریباً پرواز می‌کنن. حالا این سوال پیش میاد: چرا تو آسیا این قطارها دارن رکورد میزنن، ولی تو آمریکا و اروپا هنوز با قطارهای معمولی هم مشکل دارن؟ راستش کلی دلیل و داستان پشتش هست!
اصلاً مگلو چیه و چطور کار می‌کنه؟
الان آسیا، مخصوصاً چین و ژاپن، تو قطارهای سرعت بالا حرف اول رو میزنن. اونا فقط به قطارهای گلوله‌ای (Bullet train) رضایت ندادن و رفتن سراغ مگلو یعنی تکنولوژیِ قطار معلق که دیگه کلاً یه دنیای دیگه‌ست. مگلو در واقع مخفف Magnetic Levitation هست، یعنی “شناوری مغناطیسی”. تو این تکنولوژی، با استفاده از آهن‌رباهای فوق‌قدرتمند، قطار رو به جای اینکه بچسبه به ریل، می‌ندازن رو هوا (البته روی هوا که نه، یه فاصله خیلی کم از زمین؛ ولی خب با چشم دیده نمیشه!). قطارها دیگه چرخ و محور ندارن که کشیده بشه، پس صدایی هم ازشون درنمیاد و همه چیز نَرمه نَرمه.
یه نگاهی بندازیم به داستان سرعت بالا تو آسیا:
ژاپن از همون ۱۹۶۴ با شینکانسن (Shinkansen) همه رو شگفت‌زده کرد؛ قطاری که سریع و ایمن و بی‌دردسر، شوآف تکنولوژی شد. چین هم بعداً کولاک کرد، همون الان دو سوم کل خطوط قطار سرعت‌بالای دنیا تو چین هست، قطارایی که راحت با سرعت ۳۰۰-۳۵۰ کیلومتر بر ساعت (حدود ۱۸۵ تا ۲۱۷ مایل در ساعت) میرن.
پله بعدی چی بود؟ مگلو!
چین تو سال ۲۰۰۴ با خط شانگهای مگلو همه رو گیج کرد؛ یه قطار که با تکنولوژی آلمان ساخته شده و فرودگاه پودونگ رو به مرکز شهر وصل می‌کنه؛ فاصله ۳۰ کیلومتری رو فقط توی ۷.۵ دقیقه میره، با سرعت حداکثری ۴۳۱ کیلومتر بر ساعت (۲۶۸ مایل)! هنوزم سریع‌ترین قطار تجاری دنیاس.
ژاپن هم ول‌کن نیست، از دهه ۷۰ میلادی روی نسخه خودش از مگلو (یه مدل خاص به اسم SCMaglev) کار می‌کنه. این مدل حتی ۶۰۳ کیلومتر بر ساعت (۳۷۴ مایل) هم رکورد زده! قراره اول بین توکیو و ناگویا یه خط بزنه که تو دهه ۲۰۳۰ آماده میشه—زمان سفر رو از ۱۰۰ دقیقه به ۴۰ دقیقه می‌رسونه. کره جنوبی هم خط مگلو شهری کوچیکی تو اینچئون راه‌اندازی کرده ولی اصل داستان دست چین و ژاپنه.
مگلو دقیقاً چجوری قطار رو هوا نگه می‌داره؟
اساسش مغناطیسه! اما دو نوع سیستم اصلی داریم:
۱. سیستم تعلیق الکترومغناطیسی (EMS) — مثلاً تو شانگهای: آهن‌رباهای الکتریکی زیر قطار قطار رو به سمت ریل آهنی بالا می‌کشن. فاصله بین قطار و ریل فقط ۱۵ میلی‌متره! با حسگرهای پیشرفته، همش مغناطیس تنظیم میشه که قطار تکون نخوره یا نریزه پایین.
۲. سیستم تعلیق الکترودینامیک (EDS) — تو ژاپن: قطار از آهن‌رباهای ابررسانا (Superconducting magnets یعنی آهن‌رباهایی که وقتی خیلی خیلی سرد باشن، قدرتشون شدید میره بالا) استفاده می‌کنه. اول کار، چرخ زیرشه ولی وقتی سرعتش بره بالاتر از ۱۵۰ کیلومتر بر ساعت، قطار کلاً از زمین می‌کَنه و روی بستر مغناطیسی حرکت می‌کنه. ریل هم نقش موتور رو بازی می‌کنه، یه چیزی مثل موج که یه موج‌سوار هل می‌ده جلو!
تو هر دو مدل، سیستم کنترلی طوریه که حتی با سرعت‌های باورنکردنی، قطار عین خط‌کش صاف میره. یه بار تو ژاپن نشون دادن که روی کف قطار یه سکه گذاشتن، با اینکه قطار داشت با سرعت می‌رفت، سکه تکون نخورد!
تجربه مسافر تو مگلو چطوره؟
فکر کن هیچی رو صحبت قطارهای معمولی، دیگه از اون صدای قیژ-قیژ یا لرزش خبری نیست. شتاب گرفتنش نرمه و سر پیچم مثل هواپیما آروم می‌مونه. تنها مقاومتی که داره، مقاومت هواست، نه ریل.
یه چیز جالب اینکه نگهداری قطار مگلو راحت‌تره—چون چرخ و محور نداره، قطعات ساییده‌کننده خیلی کمترن. البته ساخت کل خط مگلو گرونه چون باید از صفر ساخته شه و ریل معمولی جواب نمیده.
حالا چرا تو غرب، اینقدر گیر دارن؟
آمریکا رو ببین، پروژه خط سریع‌السیر کالیفرنیا که قراره لس‌آنجلس رو به سان‌فرانسیسکو وصل کنه، هی هزینه‌ش رفت بالا– از ۳۳ میلیارد دلار شد ۱۲۸ میلیارد! تازه فقط یه تیکه وسط کالیفرنیا رو ساختن که اونم تا دهه ۲۰۳۰ خبری ازش نیست.
خواستن بین واشنگتن دی‌سی و بالتیمور یه مگلو بزنن (با تکنولوژی ژاپنی)، که قراره فقط ۱۵ دقیقه راه باشه. ولی تو ۲۰۲۵، دولت آمریکا کل کار رو گذاشت رو هوا (یعنی پروسه ارزیابی محیط‌زیستش رو متوقف کرد و عملاً پروژه خوابید).
تو اروپا هم انگلستان پروژه قطار سریع HS2 رو شروع کرد، اما هزینه‌ها از ۳۳ میلیارد پوند به بالای ۱۰۰ میلیارد رسید! نصف مسیر رو هم کنسل کردن. آلمان که اصلاً خودش مبتکر مگلوئه، پروژه فرودگاه مونیخ رو سال ۲۰۰۸ کنسل کرد و هنوز هیچ خط تجاری نداره. چرا؟
چند تا دلیل کلیدی وجود داره:
۱- چین قشنگ با اولویت ملی به سرعت بالا نگاه کرد، صدها میلیارد دلار خرج ساخت کرد.
۲- ژاپن آهسته و پیوسته سال‌ها رو تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرد.
۳- بخاطر جمعیت بالا، شهرهای بزرگ آسیا واقعاً به این قطارها نیاز دارن، صرفه اقتصادی بیشتری دارن.
۴- تو چین و ژاپن سریع‌السیر حکم صنعت راهبردی داره و براشون غرور ملی و تکنولوژی محسوب میشه. درحالی‌که آمریکا و اروپا بیشتر با هواپیما و ماشین حال می‌کنن یا اینکه فقط ریل‌های قدیمی رو ارتقا میدن.
محدودیت‌ها و سختی‌های مگلو
حالا با اینکه ظاهرش خیلی توپه، اما مگلو کامل بی‌عیب‌ونقص نیست:
- خط شانگهای رو مثلاً هیچ وقت توسعه ندادن، چون ساختش خیلی گرونه (بیش از یک میلیارد دلار واسه ۳۰ کیلومتر!) تازه مردم هم نگرانی‌هایی در مورد سر و صدا یا اثرات مغناطیسی داشتن.
- بیشتر خطوط سرعت‌بالای چین، هنوز هم با قطارهای معمولی و چرخ‌های فولادیه، چون انعطاف‌پذیرتر و ارزون‌تره.
- تو ژاپن هم پروژه SCMaglev با مشکلات زیست‌محیطی رو به رو شد، مخصوصاً سر آب‌های زیرزمینی و تونل‌زنی. خلاصه تا ۲۰۳۴ خبری از افتتاح کاملش نیست.
- مگلو نمی‌تونه روی ریل‌های قبلی حرکت کنه؛ یعنی هر خط جدید، ساخت از پایه و پرهزینه.
برای خیلی کشورها، هنوز سر و کله زدن با قطارهای معمولی سریع‌السیر (همین مدل‌هایی که روی چرخ میرن ولی سرعت بالا دارن) منطقی‌تر و به‌صرفه‌تره.
آینده چه خبره؟
آسیا کلاً نمی‌خواد کند بشه! چین داره روی مدل‌های مگلو درون لوله خلأ (Vacuum tube maglev یعنی قطاری که توی یه لوله بدون هوا حرکت می‌کنه، بنابراین مقاومتی نداره و می‌تونه حتی از ۶۰۰ کیلومتر بر ساعت بالاتر بره) تحقیق می‌کنه. ژاپن هم میخواد خط SCMaglev رو به اوزاکا برسونه. شایدم تا دهه ۲۰۳۰ بشه روی زمین با سرعت هواپیما سفر کرد!
غرب؟ فعلاً باید یاد بگیره که تکنولوژی تنهایی کافی نیست — باید بودجه، پشتکار سیاسی، فرایندهای اداری درست و اعتماد عمومی رو با هم داشته باشی. اگر این‌ها نباشه، بهترین نقشه‌ها فقط رو کاغذ می‌مونن.
در کل، قطار معلق مگلو یه نقطه عطف واقعیه تو حمل‌ونقل زمینی؛ سریع‌تر و آرومتر از هر چیزی که قبلاً داشتیم. اینم می‌گه اگه علم و خواست حکومتی و سرمایه جمع بشه، همه‌چی ممکن میشه!
منبع: +
