اگه تا حالا به مدار پلوتو فکر نکردی، باید بدونی که این سیاره کوتوله یکی از عجیب‌ترین مدارها رو تو کل منظومه شمسی داره! اول از همه، باید یادت باشه که پلوتو دیگه جزو سیارات اصلی حساب نمی‌شه (یعنی طبق تعریف جدید، سیاره نیست و بهش میگن ‘کوتوله’). اما همین هم باعث نشده مدارش ساده باشه!
خب داستان از این قراره: بیشتر سیاره‌ها روی یه صفحه تقریباً صاف دور خورشید می‌چرخن که بهش میگن مدار منظومه شمسی، اما پلوتو اصلاً روی این صفحه نیست! مدارش هم الیپتیکی (یعنی بیضی‌شکله و دایره‌ای نیست)، هم زاویش نسبت به صفحه مدار بقیه سیاره‌ها خیلی زیاده. مثلاً میزان بیضی بودن مدار (بهش میگن ‘اگزانتریسیتی’ یا بیضوی بودن مدار)، برای پلوتو ۰.۲۵ هست. این یعنی مدارش نسبت به مدار تسطیح‌شده و کم‌بیضی زمین (که فقط ۰.۰۱۶۷ هست) واقعاً عجیبه. زحل و مریخ هم که نسبت به زمین بیضی بیشتری دارن (۰.۰۵۴ و ۰.۰۹۳)، باز هم از پلوتو خیلی «منظم‌تر» به حساب میان.
از زاویه مدار هم اگه بخواهی بدونی، زاویه مدار پلوتو ۱۷.۴ درجه است؛ در حالی که زمین فقط ۱.۵ درجه و حتی عطارد هم تقریباً ۲ درجه است. یعنی واقعاً پلوتو یکجورایی فراریه!
ولی چرا این شکلی شده؟ بیشتر دانشمندها میگن که کله‌پاخگی مدار پلوتو به خاطر تاثیرات گرانشی سیارات بزرگ مخصوصاً نپتون بوده. یه توضیح کوچولو: تاثیر گرانشی یعنی همون کشوندن و تکون دادن اجسام به خاطر نیروی جاذبه‌شون. وقتی نپتون تو گذشته خودش رو به مدار بیرونی‌تر رسونده، پلوتو رو هم با خودش کشیده و جوری توی یک جور ‘رزونانس مداری’ انداخته که حالا پلوتو هر دو بار که دور خورشید میچرخه، نپتون سه بار رو کامل می‌زنه (به این میگن رزونانس ۳ به ۲).
رزونانس مداری یعنی دوتا جسم آسمونی با نسبت‌های مشخص از هم چند دور می‌زنن و این باعث میشه مدارشون ثابت بمونه و همدیگه رو به هم نزنن. همین رزونانس باعث شده پلوتو با اینکه بعضی وقتا حتی نزدیک‌تر از نپتونه، هیچ ضربه‌ای بهش وارد نمی‌شه. یه جورایی این وضعیت مثل وقتی میمونه که سنگ‌ها رو روی یه صفحه صاف بندازی ولی وسط صفحه چند تا گودی ایجاد کنی؛ سنگ‌ها خودشون یکجا جمع میشن.
یه نکته خیلی خاص دیگه هم اینه که نزدیک‌ترین نقطه مدار پلوتو به خورشید (که بهش میگن پریهلیون)، همیشه بالای صفحه مدار بقیه سیاره‌هاست، یعنی هیچوقت پلوتو مثل بقیه سیاره‌ها بالا و پایین صفحه نمی‌ره. اینم باز به خاطر “رقص”ِ گرانشی پلوتو با مشتری و اورانوس اتفاق میفته که باعث میشه مدارش از قاطی شدن دربیاد.
حتی بین همسایه‌های خودش تو کمربند کوییپر هم، مدار پلوتو خاصه! کمربند کوییپر یعنی همون منطقه دورتر از نپتون که پر از سیاره‌های کوتوله و اجرام یخیه. مثلاً سیاره کوتوله اریس مدارش حتی عجیب‌تره، بیضی بودنش (اگزانتریسیتی) ۰.۴۵ و زاویه مدارش حدود ۴۳ درجه‌ست! یعنی بعضیا واقعاً دیگه حد و مرز ندارن!
دانشمندها هنوز داستان کامل نحوه مهاجرت و جابه‌جا شدن سیاره‌ها رو دقیق نمی‌دونن. اما مطمئنن که کمربند کوییپر پر از رمز و رازه و شاید حتی از سطح همه سیاره‌های جامد تو کل منظومه، سطح بیشتری از اجرام بزرگ تو همین کمربند پیدا میشه.
در آخر هرچی باشه، مدار پلوتو یه مثال خفن از اینه که تو فضا، هیچ چیز رو نمی‌تونی قطعی و بدون پیچیدگی بدونی! هرچی بیشتر یاد می‌گیری، معمای تازه‌تری منتظرت هست.
منبع: +
