تا حالا فکر کردی آدمای قدیم چه کارای جالبی با دندون‌هاشون می‌کردن؟ خب، یه تحقیق جدید نشون داده که بچه‌های تمدن مایا که حتی ۷ سالشون بوده، بعضیاشون «دندون جواهری» داشتن؛ یعنی یه تیکه سنگ قیمتی مثل یشم رو وسط دندونشون می‌کاشتن! حالا بذار برات از اول تعریف کنم که داستان چیه.
مایاها کی بودن؟ (یه توضیح کوتاه: مایاها یه تمدن خیلی معروف توی آمریکای مرکزی بودن و کلی هرم و شهر عجیب ساختن.) آرکیولوژیست‌ها یا همون باستان‌شناس‌ها قبلاً فهمیده بودن که بزرگ‌ترای مایا زیاد دنبال این مدل دندون‌کاری بودن و معمولاً مرد و زن فرقی نمی‌کرد و دندونا رو با جواهری مثل یَشم (jade) تزئین می‌کردن. آمار میگه تو دوران کلاسیک مایا (یعنی حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی)، بیشتر از نصف بزرگ‌ترها این دندون جواهری رو داشتن!
اما تو تحقیق جدید که قراره سال ۲۰۲۵ تو یه مجله علمی به اسم Journal of Archaeological Science منتشر بشه، اومدن سراغ سه تا دندون تزئین‌شده با یشم که توی موزه پاپول‌ووه گواتمالا نگهداری میشه. وقتی کارشناسا دندونا رو زیر ذره‌بین گذاشتن، فهمیدن این دندونا مال یه بچه بین ۷ تا ۱۰ ساله بوده! یعنی فکر کن یه بچه هفت‌ساله، دندون با جواهر!
دندونا چی بودن؟ یه دونه دندون پیش بالایی، یه دونه نیش سمت راست بالا و سومی هم یه دندون پیش پایینی بوده. کاملاً معلوم نیست که همه این دندونا مال یه نفر بودن یا سه تا بچه مختلف؛ چون هیچ اسکلت و استخوانی کنارشون نبوده.
تو مایاها یه رسم جالب باحال بوده که دندوناشون رو به شکل‌های مختلف می‌تراشیدن یا روشونو نقش می‌زدن. (تراشیدن دندون یعنی مثلاً میومدن با ابزار سنگی یه سوراخ ریز وسط دندون درست می‌کردن و توش یشم یا بعضی وقتا اوبیسیدین یا پیریت می‌ذاشتن. اوبیسیدین همون سنگ آتشفشانی براقه.) برای چسبوندن جواهرات، معمولاً از یه مدل چسب طبیعی هم استفاده می‌کردن.
تو کشفیات قبلی نشون داده شده که بین نوجوانای ۱۰ تا ۱۵ سال، گاهی دندوناشون تراش خورده، ولی معمولاً جواهر روش نمیزاشتن. فقط تعداد خیلی کمی از جوونای ۱۵ تا ۲۰ ساله تو باستان‌شناسی دندون جواهری داشتن. یکی از دلیل‌های این کار احتمالاً این بوده که گذاشتن جواهر تو دندون برای بچه‌های کوچیک خیلی خطرناک و تهاجمی بوده و شاید به ریشه دندون آسیب می‌زده.
اما نکته جالب اینه که رادیوگرافی دندونای پیدا شده نشون میده هیچ آسیبی به مغز دندون (همون پالپ دندونی) نرسیده و اصلاً هم پوسیدگی نداشتن! یعنی کارشون رو حسابی بلد بودن.
مطالعه نشون میده که این جواهرگذاری وقتی انجام شده که طرف زنده بوده، نه مثل بعضی مراسم‌ها که بعدِ مرگ این تزئینا رو انجام می‌دادن. مثلاً یه مورد مشکوک توی بلیز دیده بودن که دندونای یه بچه ممکنه بعد مرگ تزئین شده باشه (بلیز یه کشور کوچیک تو آمریکای مرکزیه)، ولی داستان جدید مربوط به زمانی بوده که بچه زنده بوده.
حالا کلی سوال پیش میاد: چرا همچین کاری می‌کردن؟ شاید نشونه رسیدن به بلوغ یا قبولی تو یه مراسم مهم بوده، یا اینکه بچه داشته مسئولیتای جدیدی مثل کار خونه رو شروع میکرده. از اونجایی که تا الان فقط همین چند تا نمونه کشف شده، نمی‌شه تعمیم داد و قطعی گفت همه بچه‌های مایا دندون جواهری داشتن، یا این فقط رسم خاص یه منطقه بوده.
در کل هم کلی راز از دوران مایا مونده! یه مثال: جمعیت مایا توی اوجشون ۱۶ میلیون نفر بوده — یعنی دو برابر جمعیت الان نیویورک! تازه، مثلا بعضی محققا فکر می‌کنن حالت و شکل قرار گرفتن دست رو مجسمه‌ها و آلتارهای مایا یه معنی خیلی خاص و عمیق داشته، یا سال‌ها پیش یه کشف عجیب نشون داده که چطور مایاها تونستن ۴ هزار سال پیش قدرت بگیرن و امپراتوری‌شونو راه بندازن.
خلاصه که دنیای مایاها رو میشه مثل یه داستان کارآگاهی دونست؛ چون هنوز کلی چیز هست که باید درباره‌شون بفهمیم. شاید تو آینده کشفیات جدیدتر این رازها رو برملا کنه. فعلاً اگه از این چیزا خوشت اومده، درباره معماری مایا، معماهاشون و فرهنگشون تحقیق کن و با دوستات هم تعریفش کن!
منبع: +
