همه ما شنیدیم که چند سالیه باکتری‌هایی تو بیمارستان‌ها پیدا شدن که به هیچ آنتی‌بیوتیکی جواب نمی‌دن، بهشون میگن سوپرباگ یا ابر‌باکتری – یعنی باکتری‌هایی که مقاومت دارویی پیدا کردن و درمانشون واقعاً سخته یا حتی غیرممکن! اینا شدن یکی از بزرگ‌ترین کابوس‌های پزشکی مدرن. واقعاً هر سال کلی آدم فقط به خاطر همین عفونت‌های مقاوم به دارو جونشونو از دست میدن؛ مثلاً فقط سال ۲۰۱۹، باکتری‌های انتروباکتر (Enterobacter) که یکی از همین سوپرباگ‌ها هست، باعث مرگ بیشتر از ۲۰۰ هزار نفر تو دنیا شدن.
حالا دانشمندا از دانشگاه Monash و بیمارستان Alfred استرالیا یه کار جالب کردن که خیلیا انتظارشو نداشتن: اومدن از ویروس‌ها کمک گرفتن که خودِ ویروسا وظیفشون حمله به باکتریاس! اسم این ویروسا “بکتریوفاژ” هست؛ یعنی ویروس‌هایی که فقط باکتری‌ها رو آلوده و نابود میکنن، پس برای سلول‌های بدن ما اصلاً خطری ندارن.
تیم تحقیقاتی اومدن یه ترکیب ویژه ساختن به اسم Entelli-02 که یه کوکتل (شبیه نوشیدنی ترکیبی) از ۵ نوع بکتریوفاژ مختلفه. کار اصلی این کوکتل اینه که با “Enterobacter cloacae complex” یا همون ECC، که یکی از بدقلق‌ترین باکتریای بیمارستانیه، مقابله کنه. ECC رو هرچی آنتی‌بیوتیک قوی زدن نتونستن از پا درش بیارن! ولی حالا این ترکیب جدید با ۵ تا فاژ، حسابی می‌تونه طرفو زمین بزنه.
اینجوری داستان شروع شد: حدود ده سال دانشمندا انواع مختلف باکتری و فاژها رو از نمونه‌های واقعی جمع کردن و آزمایش کردن. اولش فقط با سه نوع فاژ شروع کردن، ولی کم‌کم اونارو دست‌کاری ژنتیکی کردن (یعنی تغییر تو ژن بعضی ویروس‌ها دادن که قوی‌تر و تهاجمی‌تر باشن) و در نهایت دو تا فاژ دیگه هم به ترکیب اضافه کردن تا نتیجه واقعاً بالاتر بره. با این کار تونستن یه چیزی بسازن که خیلی از گونه‌های باکتری ECC رو از بین میبره. مثلاً تو تست‌هایی که رو موش‌ها انجام دادن، تونستن با این ترکیب، میزان باکتری تو بدن موش رو بیشتر از ۹۹ درصد کم کنن! یعنی تقریباً همه باکتریارو نابود کردن.
یه نکته باحال اینه که این دارو رو تو یه جایی به اسم Monash Phage Foundry تولید کردن که مخصوص ساخت داروهای مبتنی بر فاژه و کاملاً تمیز، استریل و آماده استفاده وریدی (یعنی تزریق تو رگ) برای بیماران ساختنش و مطابق قوانین اداره دارو و تجهیزات درمانی استرالیاس.
استاد Jeremy Barr که سرپرست پروژه بوده گفته: «Entelli-02 دیگه فقط یه دستاورد علمی نیست، بلکه واقعاً یه ابزار قابل استفاده تو عمل برای مقابله با سوپرباگ‌هاس». خودش هم تاکید داره که این راه جدیدی برای پزشکی شخصی‌سازی شدس – این روشی که هر بیمارستان می‌تونه واسه خودش و باکتری‌های خاص خودش، داروی جدید بسازه؛ یعنی دیگه لازم نیست یه آنتی‌بیوتیک قوی برای صد مدل باکتری بزنی، می‌تونی برای هر باکتری یه فاژ اختصاصی پیدا کنی! اینطوری کلی از مشکلای مقاومت دارویی حل میشه.
دکتر Anton Peleg از بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان Alfred هم اضافه کرد الان این محصول تقریباً آماده و مثل محصولات آماده مصرف تو قفسه‌شونه که سری می‌تونن برای سخت‌ترین عفونت‌ها استفاده کنن.
گروه تحقیقاتی این پروژه همکاری بین چند تا مرکز بزرگ بود: مرکز AMR دانشگاه Monash (AMR یعنی مقاومت ضدمیکروبی، یعنی باکتری‌هایی که به دارو مقاومن)، بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان Alfred و مؤسسه کشف زیست‌پزشکی Monash.
این دارو الان واسه موارد انسانی که به هیچ درمان دیگه جواب ندادن (بهش میگن “compassionate use” یعنی استفاده دلسوزانه یا برای موارد خاص) در دسترسه. دانشمندا امیدوارن تو آینده نزدیک clinical trial یا همون آزمایش‌های بالینی رو هم شروع کنن که ببینن تو انسان واقعاً تاثیر داره یا نه.
در کل این محصول یه مدل جدیده که اگه جواب بده، بیمارستانای دیگه هم می‌تونن عین همین الگوشو برای باکتری‌های مقاوم خودشون اجرا کنن، حتی تو بیمارستانای کشورهای دیگه. این یه قدم فوق‌العاده بزرگ برای مقابله با بحران مقاومت آنتی‌بیوتیکی در سراسر دنیاست.
نتایج کامل این تحقیق هم تو نشریه معتبر Nature Microbiology چاپ شده و دانشمندا مطمئناً امیدوارن تا چند سال آینده، سوپرباگ‌ها رو با همین ابزارهای جدید مهار کنن.
پس دفعه بعد اگه کسی گفت ویروسا فقط دردسر درست میکنن، می‌تونی با اطمینان بگی بعضی ویروسا ناجی جون انسانا شدن! اینم از قصه باحال ویروسا علیه سوپرباگ‌ها 🙂
منبع: +
