حتماً شنیدی که هر از گاهی توی دنیا یه چیز عجیب و غریب پیدا میشه که دانشمندها رو حسابی به چالش می‌کشه. این دفعه سر و صدای اصلی سر یه انفجار کیهانی خارق‌العاده است که هیچ شبیه قبلیاش نبوده و همه کلاً مات و مبهوت شدن!
داستان از این قراره که اخترشناس‌ها (یعنی همون دانشمندای فضایی!) با یه انفجار عظیم مثل سریال، که تقریباً یک روز کامل طول کشیده، روبرو شدن. اسمش رو گذاشتن GRB 250702BDE. حالا جالب اینجاست که این انفجار از نوع پرتو گاما بوده. اگه نمی‌دونی پرتو گاما چیه: قوی‌ترین نوع انفجار تو کل کیهانه! معمولاً این جور انفجارها فقط چند میلی‌ثانیه یا نهایتاً چند دقیقه طول می‌کشن، اما این یکی تقریباً یه روز تموم همونطور داشت می‌کوبید و می‌درخشید.
خیلی باحاله چون تو ۵۰ سال گذشته، هیچ کس همچین نمونه‌ای ندیده بود. پرتوهای گاما موقع مردن ستاره‌های خیلی بزرگ ایجاد می‌شن – مثلاً ستاره‌هایی که ۴۰ برابر خورشید وزن دارن. معمولاً هم همه چیز تو یه انفجار حل و فصل میشه، چون ستاره منفجر میشه و دیگه چیزی ازش نمی‌مونه! ولی این یکی هم تکراری بوده، هم عجیب و غریب. حتی گفتن انگار انفجارها حالت دوره‌ای داشتن، یعنی پشت هم میومدن و یه الگویی داشتن – همچین چیزی اصلاً سابقه نداشته.
ماجرا از اونجایی جدی شد که تلسکوپ فضایی Fermi ناسا اولین جرقه از این انفجار رو در تاریخ ۲ جولای ثبت کرد؛ اما بعداً پژوهشگرها فهمیدن که تلسکوپ فضایی چینی به اسم Einstein Probe هم یه روز قبلش فعالیتش رو دیده بوده.
برای اینکه بفهمن ماجرا چیه تیم رصدخونه جنوب اروپا (ESO) سراغ تلسکوپ خیلی بزرگ (Very Large Telescope – یکی از پیشرفته‌ترین تلسکوپ‌های نوره‌ای دنیا که تو صحرای آتاکاما شیلی نصب شده) رفتن. اول فکر می‌کردن این واقعه تو کهکشان خودمون یعنی راه شیریه، ولی تلسکوپ نشون داد نه بابا! ماجرا خارج از راه شیریه! بعدها هابل (تلسکوپ معروف فضایی) هم اینو تأیید کرد.
خب، حالا دانشمندها دارن هر سناریویی که به ذهنشون می‌رسه رو بررسی می‌کنن. یکی از محتمل‌ترین اینه که یه ستاره عظیم مرده، اما به شکل خاصی که هنوز مقداری از ماده‌هاش داره موتور مرکزی انفجار رو تغذیه می‌کنه. (موتور مرکزی – همون جایی که انرژى اصلی تولید میشه)
یه سناریوی دیگه هم اینه: شاید یه ستاره سفید (White dwarf – اینا ستاره‌هایی هستن که عمرشون به آخر رسیده و کوچیک و فشرده شدن) توسط یه سیاه‌چاله پاره‌پاره شده! بهش می‌گن Tidal Disruption Event یا TDE، یعنی یه رویداد گرانشی نابودکننده. اما اگه این فرض درسته، باید با یه سیاه‌چاله غیرمعمولی طرف باشیم، نه اونی که همیشه دیده میشه.
سر صحبت که باز شد، گفتن شاید سیاه‌چاله‌ای که این کارا رو کرده از نوع “سیاه‌چاله‌های جرمی-میانی” یا Intermediate-mass black hole باشه. اینا از سیاه‌چاله‌هایی که وقتی ستاره‌های بزرگ می‌میرن به وجود میان (یعنی stellar-mass black holes) بزرگترن، ولی از اون سیاه‌چاله‌های خیلی بزرگ معروف سر کهکشان‌ها (supermassive black holes) کوچیکترن. هنوز کسی نتونسته نمونه زیادی از این مدل وسطی رو پیدا کنه، پیدا کردنشونم سخته.
در واقع، هر دو گزینه که دانشمندها پیشنهاد دادن (ستاره بزرگ خاص منفجر شده یا یه ستاره سفید به دست یه سیاه‌چاله عجیب تکه‌تکه شده) اگه درست باشن، هر دو واسه اولین باره که تو جهان رصد شدن!
حالا تیم پژوهشی داره دقیق‌تر بررسی می‌کنه و می‌خواد بفهمه محل دقیق انفجار کجا بوده، چه میزان انرژی آزاد شده و اصولاً چرا این اتفاق افتاده. چون فهمیدن این موضوع ممکنه چندتا راز بزرگ کیهان رو هم باز کنه!
در کل، هنوز قطعاً نمی‌دونن این انفجار واقعا چطوری اتفاق افتاده یا اصلاً میشه سر از کارش درآورد یا نه. ولی مطمئناً این کشف یه قدم خیلی مهم برای فهمیدن اتفاقات عجیب و هیجان‌انگیز توی کیهانه!
اگه دوس داری اطلاعات بیشتری درباره سیاه‌چاله‌ها، انفجارهای پرتو گاما و اینجور پدیده‌های باحال بدونی، کلی لینک و مقاله دیگه هم هست که می‌تونی بری بخونی!
منبع: +
