اگه اهل روستاهای هند یا جاهای شلوغ و آلوده باشی، احتمالاً زیاد دیدی که بعضیا روی پوستشون لکه‌های قرمز و فلس‌مانند دارن. این داستان درباره یکی از همین آدم‌هاست: بابیتای سوریوانشی، یه خانوم ۷۶ ساله که اولین بار وقتی چندتا لکه عجیب روی ساعد دستش دید، فکر کرد چیز خاصی نیست و خودش خوب میشه. اما سه ماه گذشت و لکه‌ها نه تنها خوب نشدن، بلکه قرمزتر و ضخیم‌تر شدن و حتی می‌سوختن! خلاصه، دکتر گفت که این همون بیماری پسوریازیسه.
حالا پسوریازیس یا همون Psoriasis چیه؟ به زبون خودمونی، این یه جور بیماری خودایمنیه که سیستم ایمنی بدن بی‌خود و بی‌جهت به سلول‌های پوست حمله می‌کنه و باعث میشه پوست، سلول‌هاش رو زیادی بسازه؛ نتیجه‌اش هم میشه همین لکه‌ها و تیرگی‌های خارش‌دار و فلس‌دار روی زانو، آرنج، سر، کمر یا کف دست و پا.
حالا موضوع جالب اینه که دانشمندا همین تازگیا دارن به یه رابطه بامزه بین آلودگی هوا و شدیدتر شدن یا شروع پسوریازیس پی می‌برن! یعنی هوای آلوده ممکنه باعث بشه این بیماری راحت‌تر بیاد سراغ آدم‌ها یا بدتر بشه.
شاید فکر کنی فقط بابیتای بدشانس بود، اما بدون که تقریبا ۹۹ درصد مردم دنیا دارن هوایی رو تنفس می‌کنن که از نظر سازمان جهانی بهداشت اصلاً استاندارد نیست. سال ۲۰۲۱ بیش از ۴۲ میلیون نفر رسماً پسوریازیس داشتن، اما خیلیا تشخیص داده نمیشن چون این بیماری رو راحت با چیزای دیگه اشتباه می‌گیرن یا رو پوست تیره به سختی دیده میشه. بعضی تخمین‌ها حتی میگن تا ۱۲۵ میلیون نفر تو دنیا به نوعی درگیرشن!
ماجرای ارتباط آلودگی و پسوریازیس چیه؟ ببین، خود آلودگی هوا کلی ترکیب و ذره ریز و درشت داره. مثلاً PM2.5 و PM10 که ذرات معلق زیر ۲.۵ و ۱۰ میکرون هستن (یعنی خیلی ریز، کوچیک‌تر از یه تار مو!)، یا گازهایی مثل دی‌اکسید نیتروژن (NO2) که بیشتر از ماشینا و کارخانه‌ها درمیاد. خلاصه این ذرات وارد بدن میشن و واسه پوست شاخ و شونه می‌کشن.
یه مطالعه جالب تو انگلیس طراحی شده بود که ۲۸۵ هزار نفر رو به مدت ۱۵ سال بررسی کردن. اونجا فهمیدن که قرار گرفتن طولانی تو آلودگی هوای زیاد، باعث پیر شدن سریع‌تر بدن میشه! اینو با روش PhenoAge بررسی می‌کنن، یه چیزی مثل “ساعت سنجش پیری” که نشون میده بدن شما از سن تقویمی‌تون پیرتره یا نه. هر سالی که این سن بیولوژیکی بالاتر بره، احتمال گرفتن پسوریازیس هم ۵ درصد بیشتر میشه.
یه تحقیق دیگه تو ایتالیا نشون داد روزهایی که آلودگی هوا بالا میره، تعداد ویزیت افراد مبتلا به پسوریازیس هم بیشتر میشه؛ یعنی واقعاً یه رابطه زمانی بین هوای آلوده و حمله بیماری وجود داره.
یه مطالعه آمریکایی در سال ۲۰۲۴ هم رفت سراغ ۳۶۰۰ نفر و بررسی کرد که آیا مواد شیمیایی خاصی که موقع سوختن زغال سنگ، نفت یا حتی زباله به وجود میان (که بهشون PAH میگن)، تو ادرار آدم‌ها هست یا نه. کسایی که مقدار این مواد تو بدن‌شون بالا بود، ۸۳ درصد بیشتر از بقیه احتمال ابتلا به پسوریازیس داشتن! جالب‌تر اینکه حتی دود آتش‌سوزی جنگل بر آزمایش بازم این بیماری رو بیشتر می‌کرد.
داستان فقط به زمان‌های طولانی محدود نمیشه. مثلاً یکی دو روز هوای خیلی بد هم باعث میشه میزان مراجعات به دکتر برای پسوریازیس بالا بره. تو نانچانگ چین، یه بررسی پنج ساله نشون داد که هر بار میزان آلاینده‌هایی مثل نیتروژن دی‌اکسید یا مونوکسید کربن بالا میره، چند روز بعدش مراجعان پسوریازیس هم افزایش پیدا می‌کنن. حتی فاصله بین هوای آلوده و تشدید بیماری، می‌تونه کمتر از یه هفته باشه!
خب پس ذرات ریز و آلاینده‌ها چطور باعث ایجاد یا تشدید پسوریازیس میشن؟ اینجا پای دانشمندا وسطه. دکتر نیدی سینگ (که کارش دانش اپیدمیولوژی محیطیه، یعنی بررسی تأثیر محیط روی سلامت آدم‌ها)، میگه: ذرات کوچک آلودگی هم ساختار فیزیکی پوست رو به هم می‌ریزن و هم از لحاظ شیمیایی خرابکاری می‌کنن. مثلاً پروتئین‌ها و چربی‌های پوست تحت تاثیر این ذرات تغییر می‌کنن و همین باعث میشه سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی پوست بهم بریزه. آنتی‌اکسیدان چیزی مثل یه جاروبرقی طبیعیه که آسیب‌های سلولی ناشی از “رادیکال‌های آزاد”— یعنی مولکول‌های مخرب داخل بدن — رو خنثی می‌کنه.
حتی بعضی از این ذرات، تولید مواد شیمیایی واکنش‌گر مثل گونه‌های فعال نیتروژن یا اکسیژن رو (که دیگه حسابی برای بدن ضرر دارن!) بالا می‌برن. یا اینکه اونقدر مولکولای التهابی بدن رو تحریک می‌کنن که سیستم ایمنی اشتباهی فعال میشه.
دکتر پائولو گیزون‌دی، استاد پوست دانشگاه ورونا ایتالیا، میگه: هنوز دقیقاً سازوکار بیولوژیکی این داستان رو نمی‌دونیم، اما احتمالاً آلاینده‌ها سلول‌های ایمنی رو به شدت تحریک می‌کنن و باعث التهاب و بعد هم حمله به پوست میشن.
تازه جالبه بدونی حتی در آزمایشگاه، وقتی سلول‌های بنیادی رو به سلول پوستی تبدیل می‌کنن و بهش ذرات فوق‌العاده ریز هوای آلوده (کوچیک‌تر از ۰.۱ میکرون) میدن، دیدن که ژن‌هایی که با التهاب و پسوریازیس در ارتباطن، فعال‌تر میشن. یکی از ژن‌هایی که اخیراً در این زمینه پیدا کردن، ZMIZ1 هست که معمولاً نقش کنترل کننده شدت التهاب رو داره. تحقیقات نشون داده که آلودگی هوا باعث میشه این ژن روی حالت “گاز تمام” قرار بگیره و التهاب رو تو بدن روشن نگه داره، که این خودش ریسک بیماری خودایمنی مثل پسوریازیس رو بالا می‌بره!
حالا راه‌حل چیه؟ دکتر سینگ پیشنهاد داده آدم‌ها تو روزهایی که آلودگی هوا زیاده، سعی کنن بیرون نرن یا حتماً از تصفیه‌کننده هوا (همون air purifier) استفاده کنن. اگه باید بیرون رفتید، بهتره پوست و موی خودتون رو کامل بپوشونید تا ذرات ریز وارد نشه و بعدش حتماً با یه شوینده مناسب تمیزش کنین تا ذره‌ای نمونه روی پوست.
ولی حقیقت اینه که هرچقدر هم مراقب باشیم، اگه قانون و سیاست کلی برای کنترل آلودگی نباشه، فایده محدودی داره. دولت‌ها باید قوانین سفت و سخت‌تری بذارن و حتی سیستم هشدار هوای آلوده داشته باشن تا مردم بفهمن کی بهتره خونه بمونن.
برای بابیتای و شوهرش، آقای مهادی سوریوانشی، زندگی با این شرایط اصلاً راحت نیست. بابیتای سی سال تو نهالستان نیشکر با سوختن پسماند نیشکر و سینی‌های پلاستیکی سر و کار داشت و همیشه دود و آلودگی اطرافش بود. تازه تو روستاشون بالای صدتا نهالستان قند وجود داره که کلی دود و آلودگی تولید می‌کنن! حتی برای گرم کردن آب حموم هم مجبورن هیزم بسوزونن و همین هم باعث تماس دائمی با دود میشه.
مهادی، شوهر ۷۸ ساله بابیتای، تازه‌گی‌ها او هم پسوریازیس گرفته ولی پول درمان ندارن و هر روز با سوزش و خارش صورتش سر و کله می‌زنه. خودش میگه فکر کنم مشکل از این هوای آلوده باشه!
در کل، آلودگی فقط یه چیز ساده و بی‌خطر نیست و تاثیر مستقیم روی مریضی‌هایی مثل پسوریازیس داره. اگه شما یا کسی تو اطرافتون مشکل پوستی عجیب یا پسوریازیس داره، حتماً به هوایی که هر روز نفس می‌کشه هم توجه کنین. شاید یه بخش از راه‌حل ماجرا همین باشه!
منبع: +
