یه خبر جالب از دنیای ستاره‌ها براتون دارم! ظاهراً تو کهکشان راه شیری خودمون یه «موج بزرگ» در جریانه که داره میلیاردها ستاره رو این‌ور و اون‌ور می‌بره! همه‌ی این ماجرا رو تلسکوپ فضایی گايا (Gaia) از آژانس فضایی اروپا، که کارش نقشه‌برداری از موقعیت و حرکت ستاره‌هاست، کشف کرده. این تلسکوپ قبل از اینکه امسال بازنشسته بشه تونست موقعیت و حرکت میلیون‌ها ستاره رو با دقت فوق‌العاده ثبت کنه.
حالا ماجرا از این قراره که این موج عجیب، مثل موج‌هایی که توی استادیوم دست جمعی انجام می‌دن (همون چیزی که همه یهو بلند می‌شن و دوباره می‌شینن)، داره از مرکز کهکشان راه شیری تا فاصله ۳۰هزار تا ۶۵هزار سال نوری رو تحت تاثیر قرار میده! یادت باشه کلاً راه شیری حدود ۱۰۰هزار سال نوری گسترده‌ست. پس این موج تقریباً نصف کهکشان رو داره تکون میده! (سال نوری یعنی فاصله‌ای که نور تو یه سال طی می‌کنه، خودش یه عدد فضایی!)
دانشمندان هنوز دقیق نمی‌دونن این موج چطور شکل گرفته. یه حدس اینه که شاید قبلاً یه تصادف بزرگ با یه کهکشان کوچیک‌تر (که بهش dwarf galaxy می‌گن – یعنی کهکشان کم‌جمعیت و کوچیک)، باعث یه لرزش اساسی شده، ولی هنوز باید تحقیقات بیشتری کنن تا دقیق بفهمن چرا این موج راه افتاده.
روش کشف موج هم خیلی باحاله. گايا حدود ۱۲ سال حرکات و سرعت ستاره‌ها رو دنبال می‌کرد. سال ۲۰۲۰ فهمید که دیسک راه شیری مثل فرفره‌ای که در حال چرخیدنه، یه جورایی «تلوتلو» می‌خوره! محقق‌ها با دنبال کردن حرکت ستاره‌های جوان و درشت و همین‌طور یه گروه خاص از ستاره‌ها به نام سفئیدها (Cepheids – اینا ستاره‌هایی هستن که نورشون قابل پیش‌بینی ولی متغیره)، تونستن حرکت این موج بزرگ رو نقشه‌برداری کنن.
حالا جالب اینجاست که چون ستاره‌های جوان و سفئیدها با همین موج حرکت می‌کنن، احتمالاً حتی گازهای داخل دیسک راه شیری (همون جایی که ستاره‌ها ازش متولد می‌شن) هم دارن با این موج بالا و پایین می‌رن! یعنی ممکنه این ستاره‌های تازه‌نفس اثری از حرکت موج رو در خودشون داشته باشن، چون از این گازها به دنیا اومدن.
دانشمندها برای اینکه ماجرا رو تصور کنیم، گفتن دقیقاً مثل اون موج‌هایی که توی ورزشگاه اجرا می‌شن، این حرکت داره بخش به بخش توی کهکشان جا به جا میشه؛ هر قسمت کمی بالا می‌ره، بعد پایین میاد و نوبت بعدی شروع میشه.
وقتی کهکشان راه شیری رو از پهلو نگاه می‌کنن، باز هم این موج بزرگ معلومه. حرکت ستاره‌ها مثل پیکان (فلش)، نشون میده که این موج واقعا” کل دیسک راه شیری رو گرفته و داره جلو می‌ره.
یک نکته‌ی جالب دیگه اینکه قبلاً هم یه موج کوچیک‌تر تو راه شیری کشف کرده بودن به اسم “موج رادکلیف” (Radcliffe Wave). اما این یکی فرق داره: موج رادکلیف فقط حدود ۵۰۰ سال نوری از خورشید فاصله داره و طولش هم حدود ۹هزار سال نوریه؛ ولی موج جدید خیلی بزرگ‌تر و تو جای دیگه‌ای از دیسک کهکشان اتفاق می‌افته. دانشمندها هنوز نمی‌دونن این دوتا موج با هم ارتباط دارن یا نه و دنبال اطلاعات بیشترن.
این یافته‌ها توی مجله Astronomy & Astrophysics (یه ژورنال مهم درباره‌ی ستاره‌ها و فضا) منتشر شده. خلاصه، این ماجرا نشون میده که کهکشان راه شیری ما خیلی فعاله و همیشه یه اتفاق عجیب در جریانه! هرچی بیشتر ازش سر دربیاریم، معلوم میشه که دنیای ستاره‌ای‌مون هنوز کلی سورپرایز داره!
اگه دوست داری بیشتر بدونی، تلسکوپ گايا قبلاً تونسته بود ۲ میلیارد ستاره رو نقشه‌کشی کنه و کلی عکس‌های باحال هم از کهکشان سر هم کنه!
منبع: +
