بیا یک ماجرای خیلی باحال از دنیای عجیب و غریب فضا تعریف کنم برات! دانشمندها به تازگی شواهد خیلی قوی پیدا کردن که “انسلادوس”، یکی از قمرهای یخی زحل، احتمالاً محیطی مناسب برای زندگی داره. یعنی شاید واقعاً بتونیم ردپای موجودات زنده (هر چقدر هم کوچیک باشن) اونجا پیدا کنیم!
خب اول یه تصویر کلی از ماجرا بدم: انسلادوس یه قمر جمع و جور و کوچولوی زحله، حدوداً ۵۰۵ کیلومتر پهناشه. یعنی اگه بخوای مقایسه کنی، به راحتی توی ایالت کلرادو آمریکا جا میشه! اما چیزی که این ماه کوچولو رو خاص کرده، اقیانوس وسیع و شوریه که زیر پوسته یخی‌ش مخفی شده و دانشمندها بیست سال پیش با فضاپیمای “کاسینی” به شواهدش رسیدن.
کاسینی، همون فضاپیمای معروف ناسا که ماموریت اصلیش بررسی زحل و حلقه‌هاش و قمرهاش بود – مثلاً Cassini! — چند سال پیش فهمید که انسلادوس از نزدیکی قطب جنوبش، داره تکه‌های ریز یخ و آب رو شبیه فواره از زیر زمین به بیرون پرت می‌کنه! این پدیده که بهش می‌گن “geyser” یا چشمه فواره‌ای، باعث میشه دانشمندها بتونن نمونه‌هایی از اون آب زیرزمینی و مواد شیمیایی توش رو بدون این که بخوان زمین بشینن، جمع کنن.
تا الان پنج تا از شش عنصر خیلی مهمی که برای زندگی لازمه (یعنی کربن، هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن و فسفر) توی همین دونه‌های یخی پیدا شده. فقط سولفور مونده که هنوز دانشمندها دنبالش می‌گردن! اینا دقیقاً همون عناصری هستن که توی داستان‌های درباره حیات توی سیارات دیگه همیشه اسمش درمیاد.
یه نکته باحال اینه که تحقیقات قبلی بیشتر روی دونه‌های یخی که مدتها پیش از اوش اومدن و توی “حلقه E زحل” (یعنی یکی از حلقه‌های دور زحل که خیلی پخش و پلا و کم‌رنگه) گیر افتادن، تمرکز داشت. این باعث می‌شد محقق‌ها مطمئن نباشن که این مواد شیمیایی واقعاً از خود انسلادوس اومده یا توی اون حلقه، به خاطر تابش‌های فضایی خراب یا تغییر کردن — تابش فضایی یعنی همون پرتوها و ذرات و آشوب‌هایی که توی محیط فضایی روی مواد و اشیا تاثیر می‌ذارن.
ولی الان یه خبر جدید و خیلی نو از راه رسیده: دانشمندها تونستن مواد آلی (یعنی مولکول‌های پایه‌ای لازم برای زندگی، مثل ترکیبات دارای نیتروژن و اکسیژن) رو دقیقاً توی دونه‌های یخِ تازه که تازه از اون چشمههای قطب جنوب انسلادوس بیرون اومدن، شناسایی کنن. این کشف تو ژورنال “Nature Astronomy” چاپ شده و قشنگ نشون میده که این مواد شاید واقعاً از دل اون اقیانوس زیرزمینی میان، نه جای دیگه!
یه داستان جالب: سال ۲۰۰۸ که کاسینی از وسط فواره یخ انسلادوس رد شد، با سرعت فوق‌العاده زیادی (۱۸ کیلومتر بر ثانیه! یعنی ۵۰ برابر سرعت یه ماشین خیلی تندرو) این ذرات ریز به فضاپیما می‌خوردن و روی ابزار مخصوص جمع‌آوری گرد و غبارش می‌نشستن. این جوری می‌تونستن خیلی سریع و دقیق ترکیبات شیمیایی اونها رو با دستگاهی به اسم “طیف‌سنج جرمی” بررسی کنن – طیف‌سنج جرمی یا Mass Spectrometry یعنی وسیله‌ای که هر مولکولی رو از نظر وزنی جدا می‌کنه تا بفهمن چه عناصر و ترکیباتی توش هست.
جالبیش اینجاست که روی زمین هم تقریباً همین ترکیبات تو واکنش‌هایی استفاده میشن که به ساختن مولکول‌های پیچیده‌تر زیستی منتهی میشه. مثلاً ترکیب‌هایی که نیتروژن و اکسیژن دارن، می‌تونن پایه ساخت زندگی باشن. پس این نشون میده که تو اقیانوس انسلادوس هم ابزارهای لازم برای شکل‌گیری زندگی وجود داره؛ نمی‌گیم حتماً حیات هست، ولی شرایط و مواد شیمیایی لازم حاضره!
یکی از دانشمندای دانشگاه آزاد برلین به اسم فرانک پستبرگ گفته: “این مولکول‌هایی که تو مواد تازه بیرون اومده پیدا کردیم، ثابت می‌کنه ترکیبات آلی پیچیده‌ای که قبلاً تو حلقه E زحل کشف شده بودن، فقط نتیجه تابش فضایی و قدیمی شدن نیستن – خودشون به راحتی توی اقیانوس انسلادوس وجود دارن.”
در ضمن، نوذیر خواجه، یکی دیگه از اعضای تیم تحقیق، گفته: راه‌های مختلفی وجود داره که این مولکول‌ها بتونن برای انواع حیات مفید باشن. این خودش خیلی امیدبخشه. البته اگه در نهایت ما هیچ نشونه‌ای از زندگی اونجا پیدا نکنیم، باز هم خیلی عجیب میشه! یعنی باید کلی سؤال جدید درباره اینکه چرا در یه همچین محیط خوبی، زندگی شکل نگرفته، از خودمون بپرسیم.
خبر خوب برای علاقه‌مندان فضا اینه که آژانس فضایی اروپا (ESA) هم قراره یه ماموریت دیگه به سمت قطب جنوب انسلادوس بفرسته تا از اون فواره‌ها نمونه برداره. این ماموریت احتمالا اوایل دهه ۲۰۴۰ یا همون سال‌های ۱۴۱۹-۱۴۲۰ شمسی می‌ره سمت مقصد.
خلاصه، انسلادوس داره حسابی توجه همه رو به خودش جلب می‌کنه. شاید یکی از بهترین جاها در منظومه شمسی باشه که بشه اولین نشانه‌های زندگی غیرزمینی رو پیدا کرد. همه چیز آماده‌س… فقط باید تأییدیه نهایی رو پیدا کنیم! فکرشو بکن، اگه یه روز واقعاً یه حیات کوچولو آدم پیدا کرد توی اقیانوس پنهان یک قمر یخی، چه انقلاب فکری بزرگی میشه!
منبع: +
