تا حالا به این فکر کردی که فضا مثل یه پارچه‌ی بزرگ کشیده باشه و کهکشانا و اجسام سنگین مثل توپ گلف روش افتاده باشن؟ دقیقاً این تصوره شاید همچین احمقانه‌ای، اما خیلی نزدیک به حقیقت باشه! داستان دقیقا از اینجا شروع میشه که تلسکوپ فضایی جیمز وب (James Webb Space Telescope یا به اختصار JWST که یکی از غول‌های دنیای اخترشناسیه) تونسته ۸ تا از همون حلقه‌های معروف انیشتین رو شکار کنه و عکساشو منتشر کنه.
حالا این حلقه انیشتین چیه؟ بذار خیلی راحت بگم: وقتی یه جرم خیلی گنده (مثلاً یه کهکشان بزرگ) توی فضا باشه، فضا-زمان رو دور خودش خم می‌کنه. اگه یه کهکشان دیگه دقیقاً پشت اون قرار بگیره، نوری که از اون کهکشان عقبی میاد (یعنی از دورترین نقطه‌های ممکن) مسیرش منحرف میشه و به طرز عجیبی خم میشه و حتی گاهی به شکل یه حلقه‌ی کامل دور اون جرم اولی دیده میشه. به این پدیده میگن “عدسی گرانشی” یا Gravitational Lensing. یعنی همون چیزی که انیشتین حدود ۱۰۰ سال پیش توی نظریه نسبیتش پیش‌بینی کرده بود!
این دفعه جیمز وب اومده و ۸ تا از این حلقه‌ها رو که بهشون رسمی میگن عدسی گرانشی، توی اعماق فضا دیده و عکساشم ۳۰ سپتامبر سال ۲۰۲۵ منتشر کرده. این اجسام توی نقاط خیلی خیلی دوردست دنیا واقعن، جایی که شاید با چشم معمولی حتی شما رو به خنده بندازه که کسی فکرش کنه اونجا رو میشه دید!
حلقه‌های انیشتین فقط قشنگ نیستن، شدیداً به درد خوردن! ببین، این عدسی‌های گرانشی، باعث میشن ما بتونیم نور کهکشان‌هایی رو ببینیم که انقدر دورن و نورشون ضعیفه که اگه این عدسی نبود، هرگز نمی‌تونستیم ردی ازشون بزنیم. انگار طبیعت خودش یه ذره‌بین طبیعی گذاشته تا فضاپیمای‌هایی مثل جیمز وب به ما نشون بدن توی گذشته‌ی دور کی چی بوده.
تازه به کمک همین عکس‌ها، دانشمندا می‌تونن جرم کهکشان‌ها رو هم اندازه بگیرن، حتی اون ماده سیاهی که بهش میگیم “ماده تاریک” یا Dark Matter که اصلن دیده نمی‌شه و فقط اثراتش رو می‌فهمیم.
این عکس‌های خفن از یک پروژه بزرگ به اسم COSMOS-Web اومده که بی‌نظیره. دانشمندها ۲۵۵ ساعت وقت گذاشتن (یعنی معادل بیش از ۱۰ شبانه‌روز بدون وقفه) تا تلسکوپ رو به بیش از ۴۲,۰۰۰ کهکشان هدف بگیرن و در نهایت بیش از ۴۰۰ نمونه احتمالی از این حلقه‌های انیشتین رو پیدا کنن و ۸ تاش رو به نمایش بذارن.
یکی از توپ‌ترین این عکس‌ها، یه حلقه کاملا گرد به‌نام COSJ100024+015334 هست (عجب اسمی!) که تصویر یه کهکشان رو نشون میده، اونم زمانی که کل دنیا فقط یه میلیارد سال داشته! یعنی چیزی در حد یک سیزدهمِ عمر فعلی دنیا (الان حدود ۱۳ میلیارد سال از عمر جهان میگذره).
بعضی از این کهکشان‌ها رو قبلاً با تلسکوپ هابل هم دیده بودن، اما جیمز وب که فاز مادون‌قرمز هم داره (یعنی می‌تونه نورهایی رو ببینه که چشم ما نمی‌تونه)، جزئیاتی رو کنار کشیده که هیچکی خبر نداشته! بعضیاشونم کاملاً کشف جدید هستن، مثل بعضی کهکشان‌های قرمز شده که به خاطر گرد و غبار کیهانی و فاصله زیاد خودشونو اون شکلی نشون دادن.
این جور تصاویر فقط واسه زیبایی نیستن؛ چون باعث میشن اخترشناسا بتونن سر از راز ساختار کهکشان‌ها و تشکیل ستاره‌ها و حتی انفجاراشون (یعنی ابرنُواها یا همون Supernovaها) دربیارن. خلاصه با دیدن این حلقه‌ها، از پشت پرده‌ی خیلی از چیزای مرموز و تاریخی دنیا سر در میاریم که چطور کهکشان‌ها شکل گرفتن و ماده تاریک چطور روی ساختارشون تاثیر گذاشته.
اگه می‌خواین بیشتر مزه‌ی این عکسای فضایی رو بچشین یا عکس‌های بیشتری ببینین، بد نیست یه سر به آرشیو “عکس فضایی هفته” هم بزنین!
در کل، باز هم دنیا به انیشتین بدهکاره؛ نظریه‌ای که سال‌ها پیش داده بود، هر روز بیشتر ثابت میشه و جیمز وب با این تصاویر واقعاً شاهکار کرده!
منبع: +
