خب خبر داغ فضایی داریم! دانشمندها با تلسکوپ فوق‌العاده قوی جیمز وب (همون JWST معروف که عاشق شکار چیزای عجیب فضاست!) موفق شدن یه کشف باحال بکنن: از سیاره کوتوله ماکیمِیکِ، که اون ته‌های منظومه شمسی لم داده، داره یواش‌یواش گازهای فلورسنت (یعنی گازهایی که با نور خورشید کم‌کم می‌درخشن) خارج میشه! این دومین باره که دانشمندها موفق میشن یه گاز رو روی یه جرم فضایی اینقدر دور و دست‌نیافتنی تو منظومه شمسی پیدا کنن. یعنی باور کن قبلاً فکر می‌کردن ماکیمیکه فقط یه تیکه یخ و خاک مرده و بی‌حرکته، اما حالا نشون میده اتفاقاً زندگیش از اون چیزی که فکر می‌کردیم فعال‌تره!
ماکیمیکه چیه اصلاً؟
ماکیمیکه یه جسم تقریباً کروی با قطر حدود ۱۴۳۰ کیلومتره (یعنی نصفِ ماه هم نیست!) و تقریباً ۴۵ برابر دورتر از خورشیده نسبت به زمین. این منطقه‌ای که توش قرار داره اسمش هست کمربند کویپر؛ یه حلقه بزرگ که پر از شهاب‌سنگ، دنباله‌دار و کلی سیاره یخی مثل پلوتو هست، درست اون ور سیاره نپتون. ماکیمیکه تو سال ۲۰۰۵ کشف شد و حتی یه قمر کوچولو به اسم MK2 هم داره که قطرش فقط ۱۷۵ کیلومتره.
چرا سیاره کوتوله، نه سیاره؟
اینم بگم که به ماکیمیکه، پلوتو و خیلی دیگه از این جسم‌های عجیب دوردست، سیاره کوتوله میگن چون نتونستن همه آشغال‌ها و خرده سنگ‌هایی که سر راهشون دور خورشید می‌گردن رو جارو کنن! برای همین، از فهرست سیاره‌ها کنار گذاشته شدن، همون‌طور که پلوتو تو سال ۲۰۰۶ «سیاره» بودنش رو از دست داد.
ماکیمیکه چه خبرایی داره؟
سطحش یک دست پر شده با لایه‌هایی از یخ متان و اتان ـ همون موادی که توی گاز شهری و بنزین خودمون هم هست ـ و به گفته ناسا حتی احتمالش هست گلوله‌های کوچیک (یه سانتی‌متری) از همین ترکیبات روی سطحش ولو باشه.
اما کشف جدید: محقق‌ها با کمک JWST پی بردن که نه تنها یخ متان روی سطح هست، بلکه یه مقدار خیلی کمی گاز متان هم به شکل هاله خیلی نازک دورش رو گرفته! تازه، این گاز با پدیده‌ای به اسم «فلورسنس ناشی از خورشید» (یعنی متان نور خورشید رو می‌گیره و یه کم می‌درخشه) پیدا شده. دمای این گاز هم انقدر سرده که باور نمی‌کنید: منفی ۲۳۳ درجه‌ی سانتیگراد یا به عبارتی منفی ۳۸۷ درجه فارنهایت!
تا حالا فقط روی پلوتو دیده بودن که تونسته خودش گاز تولید کنه ـ اون هم یه اتمسفر نازک داره که بیشترش نیتروژن هست و کمی هم متان و مونوکسید کربن. یه سیاره کوتوله دیگه به اسم سرس (بین مریخ و مشتری) هم یه هاله باریک بخار آب داره. حالا ماکیمیکه هم وارد بازی شده، ولی فشار این گازش انقدر پایینه که اصلاً با اتمسفر زمین قابل قیاس نیست ـ یک میلیارد بار ضعیف‌تر از ما!
حالا این گاز از کجا میاد؟
خب این یه معماست فعلاً. دو تا احتمالا هست: یا یخ متان روی سطحش گرمای خورشید رو گرفته و کم‌کم داره بین جامد و گاز عوض میشه و یه هاله فوق‌العاده نازک ایجاد می‌کنه (مثل اتفاقی که روی پلوتو و سرس می‌افته). یا شاید زیر سطحش متان گیر کرده بوده و یه‌هو مثل آتشفشان‌های گازی می‌زنه بیرون (به این پدیده میگن «گازدهی» یا Outgassing، که مثلاً روی قمر یخ‌زده زحل به اسم انسلادوس هم از این جور کارهای عجیب دیده شده). اینم جالبه بدونید که اگرم همچین چیزی باشه، مقدار متانی که خارج میشه می‌تونه تا چند صد کیلوگرم در ثانیه برسه!
ولی هنوز کسی قطعاً نمی‌دونه کدوم سناریو درسته. بنابراین قراره تلسکوپ جیمز وب و تیمش تو آینده همچنان به زیرنظر گرفتن این سیاره کوتوله ادامه بدن، شاید بالاخره سرنخی به دست بیارن.
خلاصه، کشف جدید نشون میده ماکیمیکه اون جسم یخ‌زده و مرده‌ای که فکر می‌کردیم نیست و حسابی پویاست. جالبه که اوایل امسال هم یه گروه دیگه از محقق‌ها گفته بودن که ماکیمیکه و یه سیاره کوتوله دوردست دیگه به اسم اِریس ممکنه از نظر زمین‌شناسی فعال باشن ـ حتی شاید شرایط واسه زندگی رو فراهم کنن! البته فعلاً هیج مأموریتی برنامه‌ریزی نشده که از نزدیک برن سراغ ماکیمیکه یا اِریس، اما هر وقت خبر جدید اومد، قول میدم اینجا براتون تعریف کنم!
منبع: +
