احتمالاً الان اگه کسی اسم بیابون گوبی رو بشنوه، یاد کویر خشک و بی‌آب‌و‌علف میفته؛ ولی جالبه بدونید همین بیابون یه زمانی اصلاً شکل امروزش نبوده! تازگیا یه تیم بین‌المللی از باستان‌شناس‌ها، تو یه مطالعه خیلی جالب تو مجله PLOS One خبر داده‌ن که حدود ۱۴۰ هزار سال پیش تا تقریباً ۸ هزار سال پیش، گروه‌های انسانی تو این منطقه زندگی می‌کردن. اون موقع، گوبی پر از دریاچه و تالاب بوده و آب‌وهوای خیلی مرطوب و خوبی داشته؛ یعنی انگار تصورمون از گذشته این منطقه باید کاملاً عوض بشه!
اصلاً داستان از جایی شروع میشه که این دانشمندا رفتن سراغ یه دریاچه خشک‌شده به اسم “لوثلین تویروم” (Luulityn Toirom Paleolake) تو مرکز مغولستان؛ این دریاچه بعد از دوره یخ‌بندان (Ice Age یعنی همون زمانی که بیشتر زمین زیر یخ بوده)، با گرم شدن هوا خشک شده بود. با بررسی رسوبات (همون لایه‌های خاک ته‌نشین‌شده) و شکل زمین اطرافش، فهمیدن که اینجا یه پاتوق درست‌و‌حسابی برای آدم‌های اون دوران بوده.
نکته خفن این تحقیق اینه که نزدیک به ۲۷۰۰ ابزار سنگی (به این‌ها میگن “lithic artifacts”، یعنی چیزهایی که انسان‌های باستانی با سنگ ساخته بودن مثل تیغه و تکه‌سنگ‌هایی واسه بریدن، بریدن پوست، یا کارهای دیگه) اونجا پیدا شده. فکر کن! کلی انسان باهوش و کاردرست با ابزارای عجیب‌غریب! حتی بازم جالب‌تر اینکه بیشتر این ابزارها رو از سنگ‌هایی مثل یشم (jade) و کالسدونی (chalcedony، یه نوع سنگ قیمتی و نیمه‌شفاف) ساختن که اصلاً از اطراف اون منطقه پیدا نمیشن؛ یعنی حتماً باید این سنگ‌ها رو از راه دور بیارن، که نشون میده چقدر اهل سفر بودن و شاید با بقیه گروه‌ها هم ارتباط داشتن.
تو این کشف، باستان‌شناس‌ها روش‌های مختلف علمی استفاده کردن؛ مثلاً “تحلیل نوری تحریک‌شده” یا همون optically stimulated luminescence (یک تکنیک برای فهمیدن اینکه آخرین بار کی خاک زیر آفتاب بوده) تا قدمت لایه‌های ابزار رو مشخص کنن و فهمیدن اون فعالیت‌های انسانی ۸ تا ۱۳ هزار سال پیش اتفاق افتاده، که خیلی ریز و دقیق راهیابیه.
حالا بیاین بریم سراغ خود ابزارها؛ اینا چیزی حدود ۲۷۲۶ مورد مختلف بودن که ثابت می‌کنه آدمای اون دوران خیلی خلاق و زرنگ بودن. اونا با برنامه‌ریزی ابزار درست می‌کردن و مثلاً برای کارهای مختلف، تیغه و ابزار مخصوص داشتن. حتی از روش ساخت این ابزارا فهمیدن که به روشی باقاعده و حساب‌شده (یعنی Structured Reduction Sequence، یه نوع تکنیک مرحله‌به‌مرحله ساخت ابزار) تولیدشون می‌کردن. ابزاراشون برای کارهایی مثل پوست‌کندن حیوانات، برش چوب و استخوان و کلی کار دیگه مورد استفاده بودن.
جالبه که تو اون منطقه هیچ سنگ منبعی وجود نداره، و خود مقاله هم روش تأکید کرده. یعنی آدمای اون زمان مجبور بودن این سنگ‌ها رو از راه‌های دور بیارن. این یعنی چی؟ یعنی خیلی خوب محیط اطرافشون رو می‌شناختن و اهل مسافرت بودن، حتی شاید با گروه‌های دیگه یه جورهایی تبادل مواد اولیه هم داشتن.
کل مطالعه برای فهمیدن این بوده که آدمای اون دوره چطور زندگی می‌کردن و با تغییر آب‌وهوا چه جوری خودشون رو تطبیق می‌دادن. نکته باحال اینه که وقتی یخ‌های قطبی شروع به آب شدن کرد، هوا گرم‌تر شد و این باعث شد آدمای مختلف تو منطقه گوبی پخش بشن و اونجا زندگی کنن.
پژوهشگرها میگن این کارشون یه جورهایی یه شکاف مهم تو تاریخ انسان رو پر می‌کنه، مخصوصاً تو آسیای مرکزی چون قبلاً هیچ منبع قوی درباره زندگی انسان در اون منطقه خشک نداشتیم. این نتایج هم نشون میده آدمای اون زمان نه تنها باهوش و زرنگ بودن، بلکه خوب بلد بودن از طبیعت اطرافشون حسابی استفاده کنن و با تغییرات بزرگ، مثل خشک یا مرطوب شدن بیابون، خودشون رو وفق بدن.
در آخر هم نویسنده‌های مقاله گفتن که این تحقیقات فقط اول راهه و هنوز کلی چیز از گذشته این منطقه هست که باید کشف و بررسی بشه؛ چون تا الان، خیلی از تاریخ زندگی انسان تو بیابون‌های آسیای مرکزی برامون یه جور راز بوده و این ابزارها یه پنجره جدید به اون دوران باز کردن.
منبع: +
