تا حالا شنیدی کسی بگه «مثل دوچرخه سواری می‌مونه، یادم نرفته!»؟ واقعاً دلیل داره این جمله اینقدر معروف شده. چون بدن ما، مخصوصاً عضله‌هامون، واقعاً یه جورایی یادشون می‌مونه چطور باید حرکت کنن! حالا بیام با هم یه نگاه بندازیم ببینیم پشت این ماجرا چه خبره و چطور بدنمون یاد می‌گیره و حتی حافظه داره.
معمولاً وقتی حرف از “muscle memory” یا همون «حافظه عضله‌ای» می‌زنیم، ذهنمون می‌ره سمت این که عضله‌ها خودشون چیزی یادشونه. ولی واقعیتش اینه که اغلب منظورمون حافظه‌ایه که توی نورون‌های حرکتی هست، همون عصب‌هایی که حرکت عضلات رو کنترل می‌کنن. یعنی مغز و اعصاب کلی حرکات رو ضبط می‌کنن و هر وقت لازم بشه، دوباره «پلی» می‌کنن – مثل نوازنده‌ای که یه قطعه رو از حفظ می‌زنه.
اما خبر تازه‌تر اینه که، طبق تحقیقات جدید، خودِ عضله‌ها هم بدون کمک مغز، حافظه دارن! یعنی سلول‌های عضله ما یاد حرکت‌ها و ورزش کردن رو نگه می‌دارن، حتی بعد از یه مدت که ورزش نمی‌کنیم.
وقتی یه عضله رو حرکت می‌دیم، به نظر میاد حرکت تموم شد و رفت، ولی تغییراتی ریز توی سلول‌های عضله اتفاق می‌افته که می‌تونن بمونن. هر چی بیشتر تمرین کنیم (مثل یاد گرفتن دوچرخه سواری یا وزنه زدن)، سلول‌هامون بهتر می‌تونن خاطره اون فعالیت رو «ضبط» کنن.
یه دانشمند معروف به اسم «آدام شارپلز» که متخصص عضله هست و خودش قبلاً راگبی بازی می‌کرده، می‌گه سلول عضله یکی از عجیب‌ترین سلول‌های بدن انسانه: هم بلند و نازکن، هم چندتا هسته (nucleus) دارن. به جای این که مثل بقیه سلول‌ها تقسیم شن، رشدشون رو با جمع کردن سلول‌های استیلای عضلات (muscle satellite cells) انجام می‌دن – اینا سلول‌های بنیادی هستن که تو بدن منتظرن موقع آسیب یا تمرین فعال شن و میان کمک عضله‌ها تا قوی‌تر و گنده‌تر بشن. این هسته‌هایی که اضافه می‌شن، حتی اگر مدتی ورزش نکنی معمولاً تو عضله می‌مونن و برای رشد مجدد آماده‌ان. یعنی «عضله‌هات یوزر و پسوورد بازگشت به اوج رو همیشه دارن!»
تحقیقات شارپلز درباره «حافظه اپی‌ژنتیکی عضله» هست. اپی‌ژنتیک یعنی تغییری در نحوه بیان ژن‌ها به خاطر رفتار و محیط، بدون این که خود ژن‌ها عوض شن. مثلاً با ورزش کردن، یه سری ژن‌هایی که مسئول رشد عضله‌ان، فعال‌تر می‌شن. اگه وزنه بزنی، یه مولکولی به اسم متیل (methyl group) از روی بعضی ژن‌ها جدا می‌شه (انگار ژن قفل‌ش باز می‌شه) و بدن راحت‌تر پروتئین‌هایی که برای بزرگ شدن عضله نیاز داریم، تولید می‌کنه (که بهش هایپرتروفی یا رشد عضله هم می‌گن). حالا باحال اینجاست که سلول‌های عضله این تغییرات رو نگه می‌دارن و دفعه بعد که بخوای دوباره ورزش کنی، سریع‌ترعضله‌هات قوی می‌شن!
سال ۲۰۱۸، تیم شارپلز نشون داد که سلول‌های عضله انسان واقعاً می‌تونن خاطره رشد ناشی از ورزش و تمرین رو با خودشون نگه دارن. حتی بعد از چند ماه تا چند سال استراحت و بی‌حرکتی، عضله‌هات یه جورایی پایه کار آماده می‌مونن و دوباره خیلی سریع‌تر رشد می‌کنن. یعنی اولین سری تمرین‌هایی که تو باشگاه زدی، هنوز هم یه جایی تو عمق عضله‌هات جا خوش کرده!
جالب‌تر این که این کشف رو توی موش‌ها و حتی آدمای مسن هم دیدن. یعنی سن مهم نیست، باز هم عضله‌ها می‌تونن حافظه داشته باشن و به درد بخورن. عضله پیر هم خوب یادش می‌مونه!
اما یه نکته مرموز اینجاست: عضله‌ها فقط خوبی‌ها رو یادشون نمی‌مونه! بلکه اگه دوره‌ای تحلیل برن (مثلاً به خاطر مریضی یا کم‌تحرکی)، اون «خاطره» رو هم تو خودشون نگه می‌دارن و بدتر این که عضله جوان و پیر، متفاوت واکنش نشون می‌دن. عضله جوون حتی اگه یه بار ضعیف بشه، دوباره راحت‌تر برمی‌گرده و دفعه بعد، کمتر آسیب می‌بینه. اما عضله پیر (تو آزمایش رو موش‌ها) اگه دوباره تحلیل بره، احتمال از دست دادن دوباره و شدیدتر هست و پاسخ شیمیایی منفی بیشتری نشون می‌ده.
یعنی به زبان ساده: عضله جوون «بی‌خیال» می‌شه و راحت برمی‌گرده اما عضله پیر «حساس» می‌شه و زودتر آسیب می‌بینه!
از مریضی‌ها هم نمی‌شه غافل شد. مثلاً افرادی که از سرطان پستان نجات پیدا کردن، سال‌ها بعد از درمانشون، پروفایل اپی‌ژنتیکی عضلشون شبیه آدم‌های خیلی پیرتر بود! اما امید هست: مثلاً توی همین گروه، کسایی که پنج ماه ورزش هوازی (مثل پیاده‌روی یا دوچرخه) کردن، اپی‌ژنتیک عضلشون برگشت و خیلی نزدیک‌تر به خانم‌های سالم هم‌سن خودشون شد. یعنی ورزش واقعاً می‌تونه خاطره منفی عضله رو «ریست» کنه!
جمع‌بندی؟! عضله‌هات یه جورایی باهوشن! هرچی بیشتر کارشون بندازی، به درد آینده خودت می‌خورن. خاطره خوب بهشون بده تا همیشه آماده باشن!
(بر اساس مقاله‌ای از بانی تسوی، نویسنده کتاب «درباره عضله: چیزی که ما رو حرکت می‌ده و چرا مهمه»، قراره سال ۲۰۲۵ چاپ شه)
منبع: +
