اگه اهل داستان علمی‌تخیلی باشی، احتمالاً اسم داستانای چینی تو این ژانر رو شنیدی. یه نویسنده و مترجم معروف به اسم کِن لیو هست که کلی داستان معروف رو از چینی به انگلیسی ترجمه کرده. اما یه سؤال جالب اینه: ترجمه‌های یه آدم حرفه‌ای مثل کِن لیو با ترجمه‌هایی که هوش مصنوعی‌ای مثل ChatGPT می‌زنه، چه فرقی دارن؟ (ChatGPT همون ربات چتیه که با هوش مصنوعی کار می‌کنه و می‌تونه متن تولید کنه.)
توی یه مقاله که خیلی روش کار شده، اومدن ترجمه‌های این دو تا رو با هم مقایسه کردن تا ببینن سبک یا Stylistic Variation یعنی همون تنوع سبک، توشون چقدر متفاوته. می‌دونی، سبک توی ترجمه یعنی این‌که جمله‌بندی‌ها، استفاده از واژگان، حالت صمیمی یا رسمی بودن متن و کلاً حسش چطوری درمیاد.
تو این تحقیق، اول چند تا داستان از آثار معروف علمی‌تخیلی چینی انتخاب کردن. یه سریش رو کِن لیو قبلاً ترجمه کرده بود، بعد همون قسمت‌ها رو به ChatGPT دادن و گفتن ترجمه کن. بعد نشستن و دوتا ترجمه رو با دقت بررسی کردن و یه جورایی اسکنش کردن تا بفهمن هر کدوم چه ویژگی‌هایی داره.
یکی از چیزایی که فهمیدن این بود که کِن لیو با یه ذره خلاقیت و آزادی عمل ترجمه می‌کنه. مثلاً بعضی جاها جمله‌ها رو عوض می‌کنه یا یه حس خاصی بهش اضافه می‌کنه تا تو انگلیسی بهتر صدا بده – به این حالت می‌گن ترجمه آزاد. اما ChatGPT خیلی موقع‌ها مستقیم و کلمه به کلمه ترجمه می‌کنه، یا خیلی منطقی و ماشینی رفتار می‌کنه و گاهی جمله‌هاش هم یه خورده غیرطبیعی درمیاد. دلیلش اینه که مدل‌های هوش مصنوعی هنوز همون حس انسانی و تسلط روی بافت فرهنگی رو ندارن.
یه نکته دیگه اینه که کِن لیو خودش نویسنده است و حال و هوای داستان رو درک می‌کنه. مثلا اگه جایی یه اصطلاح یا شوخی تو نسخه چینی باشه، سعی می‌کنه تو انگلیسی هم یه شوخی مشابه بیاره – به این می‌گن حفظ بافت فرهنگی. اما ChatGPT معمولاً یا همونو بدون توضیح ترجمه می‌کنه یا حتی بدتر، معنیش رو درست منتقل نمی‌کنه. شاید اصلاً متوجه نشه که اون یه شوخی یا استعاره بوده! (استعاره یعنی یه جور بیان غیرمستقیم و شاعرانه.)
همچنین تحلیل کردن که سبک نوشتاری هر دو تا چقدر فرق داره. مثلاً کِن لیو معمولاً از جمله‌های کوتاه‌تر و محاوره‌ای‌تر استفاده می‌کنه، ولی ChatGPT گاهی سعی می‌کنه خیلی کتابی و رسمی باشه، یا برعکس گاهی اغراق می‌کنه و متن بیخودی طولانی می‌شه. تو انتخاب واژگان هم این اختلاف دیده می‌شه – کِن لیو واژه‌هایی انتخاب می‌کنه که به درد اون ژانر بخوره و حس علمی‌تخیلی بودن رو منتقل کنه، اما ChatGPT گاهی واژه‌های خنثی و عمومی می‌زنه که حس هیجانی داستان رو نمی‌رسونه.
در نهایت کلی نتیجه گرفتن! ظاهراً تا الان، ترجمه‌های ChatGPT هنوز به پای یه مترجم حرفه‌ای و خلاق مثل کِن لیو نمی‌رسه، مخصوصاً توی سبک نویسندگی و انتقال حس واقعی داستان. البته ChatGPT می‌تونه کلی تو زمان و هزینه صرفه‌جویی کنه، ولی اگه دنبال یه ترجمه حرفه‌ای و جذاب با حال و هوای انسانی و فضاپردازی درست باشی، هنوز مترجم‌های با تجربه مثل لیو، انتخاب بهتری هستن.
خلاصه اگه یه روز خواستی یه داستان علمی‌تخیلی معروف چینی رو بخونی، بدون که ترجمهٔ حرفه‌ای و انسانی چقدر فرق داره با ترجمه‌ای که هوش مصنوعی تولید می‌کنه! این یعنی «ترجمه خوب فقط ترجمه‌ی دقیق نیست، سبک و حس و حال هم مهمه!»
منبع: +
