اگه به فضا علاقه داری یا حتی فقط گاهی اسم جیمز وب (James Webb Space Telescope یا همون JWST) به گوشت خورده، این خبر خیلی جذابه: این تلسکوپ یه ستاره عظیم و عجیب‌غریب رو پیدا کرده که انگار سرنوشتش نابودی بوده و همین کشف شاید بتونه یکی از سوالات قدیمی اخترشناسا رو جواب بده.
خب بزار راحت بگم جریان چیه: این ستاره‌ای که JWST دیده، در واقع یه “ابرغول قرمز” (Red Supergiant) بوده. ابرغول قرمز یعنی ستاره‌ای که خیلی‌خیلی از خورشیدمون بزرگ‌تره و آخرای عمرشه. اینا معمولاً طوری منفجر میشن که بهش میگن ابرنواختر یا همون سوپرنوا (Supernova)، ولی نکته اینه که ما معمولاً زیاد نمی‌تونیم این جور ستاره‌ها رو قبل انفجار ببینیم. دانشمندها سال‌ها دنبال پیدا کردن نمونه‌های این ابرغول‌های در حال مرگ بودن، ولی همیشه یه معما بود که چرا انقدر کم پیدان!
حالا با عکسی که جیمز وب گرفته (و حسابی با داده‌های قبلی تلسکوپ هابل هم مقایسه شده)، داستان تغییر کرده. یه تیم به سرپرستی چارلی کیلباتریک (Charlie Kilpatrick) تو دانشگاه نورث‌وسترن اومدن اعلام کردن که بالاخره با کیفیت فوق‌العاده JWST و مخصوصا چشم این تلسکوپ برای دیدن نور مادون قرمز (Infrared)، تونستن ستاره مادر انفجاری به اسم SN 2025pht رو دقیق پیدا کنن. این داده‌ها برای اولین بار نشون دادن دقیقاً چه جور ستاره‌ای منفجر شده و محیط اطرافش چه شکلی بوده.
حالا این SN 2025pht چی بوده؟ انفجارش اولین بار توسط پروژه‌ای به اسم “All-Sky Automated Survey for Supernovae” (که یعنی یه سیستم خودکار برای شکار هر انفجار ستاره‌ای تو کل آسمون!) تو ماه جون دیده شد. منبع این انفجار یه کهکشان مارپیچی به اسم NGC 1637 هست که فقط ۳۸ میلیون سال نوری از ما فاصله داره! برای استانداردهای فضایی واقعاً نزدیکه!
حالا چرا تا حالا این ستاره‌های گنده رو کمتر پیدا می‌کردن؟ ماجرا اینه که معمولاً ابرغول‌های قرمز، آخرای عمرشون انقدر گرد و خاک درست می‌کنن که تقریباً پشت یه پرده ضخیم از غبار مخفی میشن. اگه ندونی: “غبار کیهانی” همون ذرات کوچیکیه که لابلای ستاره‌ها و سیاره‌ها تو فضا شناوَرَن و خیلی راحت جلوی نورشون رو می‌گیرن. تیم کیلباتریک هم متوجه شد که این ستاره انگار ۱۰۰ هزار برابر از خورشید پرنورتر بوده، ولی این غبار انقدر نورشو کم کرده که بیشتر از ۱۰۰ برابر ضعیف‌تر به چشم ما رسیده!
به زبان ساده: این غبار مخصوصاً جلوی نورهای کوتاه‌تر و آبی‌تر از طیف نوری (یعنی Blue wavelengths — موج‌های کوتاه‌تر نور)، رو خیلی خوب می‌گیره. ولی خوبی JWST اینه که کل ماجرا رو تو مادون قرمز می‌بینه، یعنی نورهای قرمز طولانی‌تر رو شکار می‌کنه و اصلاً واسش غبار مهم نیست! واسه همینم تونستن برای اولین بار از نزدیک ببینن چه بلایی سر یه ابرغول قرمز پیر میاد وقتی داره منفجر میشه.
یه نکته دیگه: ستاره‌هایی مثل خورشید آخر عمرشون کم‌کم بزرگ‌تر میشن و تبدیل به غول قرمز (Red Giant) میشن، ولی ابرغول‌های قرمز واقعاً آبراهه مسابقه انقراض رو پیاده میان؛ اونم در حالی که می‌تونن صدها یا حتی هزاران برابر بزرگ‌تر از خورشید باشن!
چارلی کیلباتریک گفته: «SN2025pht از این نظر عجیبه که حتی از بیشتر ابرغول‌های قرمزی که دیدیم، قرمزتر بوده! این نشون میده احتمالاً انفجارهای قبلی حتی پرنورتر از چیزی بودن که فکرش رو می‌کردیم، فقط چون ابزار به این خوبی برای دیدن مادون قرمز نداشتیم.»
در کل، این کشف نشون میده که شاید کلی از اسرار مربوط به انفجار ستاره‌ها و مرگ ابرغول‌ها فقط به خاطر همین غبارهای فضایی از چشم ما قایم مونده بودن. حالا که JWST اومده، قراره کلی راز و رمز تازه از مرگ ستاره‌ها رو کشف کنیم و شاید همه فرضیه‌هامون یکم عوض بشه!
پ.ن: اگه برات جالبه، جیمز وب یه سری چیز عجیب دیگه تو فضا هم پیدا کرده. مثلاً ممکنه «ستاره‌های تاریک» رو دیده باشه (Dark stars – یعنی یه جور ستاره نظری عجیب که هنوز خیلیا سر واقعی بودنش بحث دارن). یا اصلاً عکس دو سیاهچاله دوقلو که دور هم می‌چرخن رو گرفته! خلاصه که این تلسکوپ هر دفعه یه سوپرایز داره.
منبع: +
