بذارید یه داستان براتون تعریف کنم درباره اینکه دانشمندا چجوری سعی کردن بفهمن چرا بعضی افراد آسم‌شون بیشتر عود میکنه و بدتر میشه، مخصوصاً تو بعضی مناطق. موضوع سر اینه که پرونده پزشکی الکترونیکی یا همون EHR، یعنی همون سیستم‌هایی که اطلاعات سلامت هر کسی توش ثبت میشه (مثل تشخیص بیماری، داروهایی که مصرف می‌کنی و این چیزا)، خیلی اطلاعات داره، ولی معمولاً اطلاعاتی از وضعیت اقتصادی، محل زندگی یا شرایط اجتماعی آدم‌ها توش نیست یا خیلی کمه!
حالا محققان اومدن تو یک مطالعه‌ای که روی ۶۶۵۶ نفر بزرگسال با بیماری آسم انجام دادن، کاملاً متفاوت عمل کردن. گفتن ما فقط به اطلاعات پزشکی بسنده نمی‌کنیم؛ هفت تا دیتابیس درباره شرایط اجتماعی و محیطی (که بهشون SEDH هم میگن، یعنی Social & Environmental Determinants of Health، خلاصه عواملی که به زندگی و محیط فرد ربط دارن مثل فقر، وضعیت بیمه یا وضعیت محله) هم اضافه کردن. هدفشون این بود بفهمن آیا این عوامل غیرپزشکی، روی آسم و شدت حملاتش تاثیر دارن یا نه.
اطلاعات گرفتن از یک بیمارستان تو پنسیلوانیا به اسم Penn Medicine (یه جور سیستم بیمارستانیه اونجا)، بین سالهای ۲۰۱۷ تا انتهای ۲۰۲۰، بعدش شروع کردن بررسی با مدل‌های آماری مخصوص. مثلاً اومدن مدل رگرسیون لجستیک استفاده کردن (این همون مدلیه که برای پیش‌بینی احتمال یه اتفاق – مثلاً عود آسم – به کار میره).
دو نکته خیلی مهم دراومد: کسایی که سیاه‌پوست بودن و کسایی که داروی استروئیدی استنشاقی مصرف می‌کردن (این داروها برای کنترل آسمه)، بیشتر در معرض عود آسم بودن. یعنی این دو تا فاکتور برای ریسک خیلی مهم بودن.
اما قضیه اینجا تموم نمیشه! برای اینکه بفهمن شرایط محله هم تاثیر می‌ذاره یا نه، یه مدل دیگه به کار بردن به اسم spatial GAM (یعنی Generalized Additive Model مخصوص بررسی تفاوت‌های جغرافیایی و منطقه‌ای در داده‌ها). اینجا اومدن نقشه کشیدن و متوجه شدن یه نقطه داغ یا hot spot واسه عود آسم تو فیلادلفیا وجود داره. یعنی تو بعضی قسمت‌های شهر، احتمال عود آسم تا ۴۱ درصد بالاتر بوده!
حالا جذاب‌ترش اینه که اگه فقط اطلاعات پزشکی رو وارد مدل می‌کردن، تفاوت‌های منطقه‌ای حدود ۳۴ درصد کمتر می‌شد. ولی وقتی دیتای اجتماعی و محیطی رو هم به مدل اضافه کردن، این تفاوت تا ۶۷ درصد کمتر شد! یعنی اطلاعات مربوط به خانه و زندگی واقعا تاثیر دارن.
بعد اومدن با جزئیات بیشتر نگاه کردن که کدوم عامل به طور خاص موثرتره؟ دیدن سه تا چیز خیلی فرق می‌ذاره: اول، کم‌بضاعتی محله یا همون Neighborhood Deprivation (یعنی منطقه‌ای که شاخص‌های رفاه کمتری داره)، دوم، نژاد سیاه‌پوست، و سوم، کسایی که بیمه Medicaid دارن (یه جور بیمه مخصوص درآمد پایین تو آمریکا). این سه تا، بیشتر از بقیه باعث تفاوت منطقه‌ای عود آسم میشدن.
ولی یک نکته خیلی جالب اینجا بود: وقتی مدل‌ها رو براساس نژاد جداسازی کردن (یعنی افراد سیاه‌پوست و سفیدپوست رو جدا بررسی کردن)، تغییر دادن فاکتورهای شرایط محله یا نوع بیمه دیگه تغییری توی توزیع جغرافیایی احتمال عود آسم ایجاد نمی‌کرد. این یعنی هنوز یه سری دلیلای نژادی و اجتماعی دیگه هم هست که باید بیشتر روش کار بشه تا واقعاً دلیل اختلافات رو بفهمیم و بتونیم مشکل رو ریشه‌ای حل کنیم.
خلاصه اگر بخوام واستون جمع‌بندی کنم: اطلاعات پرونده الکترونیکی به تنهایی نمیتونه واقعیت همه چیز رو آشکار کنه. باید شرایط محله و وضعیت اجتماع رو هم وارد ماجرا کنیم تا بفهمیم چرا بیماری‌هایی مثل آسم تو بعضی مناطق و بین بعضی گروها شدیدتر عود میکنه. در واقع این مطالعه نشون میده یه مدل ترکیبی (از دیتاهای پزشکی و غیرپزشکی) خیلی بهتر می‌تونه بفهمه چه عواملی، مستقیم یا غیرمستقیم، میشن عامل ریسک. مخصوصاً برای بیماری‌های پیچیده مثل آسم!
پس اگه دفعه بعدی کسی پرسید چرا آسم بعضیا شدیدتره، فقط به ژنتیک و داروهاش نگاه نکن. شاید محله‌ای که زندگی میکنه، سطح درآمد خانواده‌اش یا حتی بیمه‌ای که داره، بیشتر از اون چیزی که فکر می‌کنی موثر باشه!
منبع: +
