خب رفقا، این روزها تکنولوژی داره به هرجا سرک می‌کشه، حتی به حوزه سلامت و بیماری‌هایی مثل سل! بذارید یه داستان باحال براتون تعریف کنم از یه تحقیق خفن که تو نیجریه انجام شده و کلی داده باحال داره. موضوع چی بود؟ اومدن و بررسی کردن که استفاده از دستگاه اشعه ایکس قابل حمل (که خیلی جمع و جوره و راحت جا‌به‌جا میشه) همراه با یه نرم‌افزار هوش مصنوعی (AI) چطور روی غربالگری سل تأثیر می‌ذاره و هزینه‌اش به صرفه هست یا نه.
حالا هوش مصنوعی اینجا یه معنی خیلی باحال داره؛ مخصوصاً تو این تحقیق، AI یعنی یه برنامه کامپیوتری که خودش میتونه عکسای قفسه سینه (CXR) رو تند و سریع بررسی کنه و بگه احتمالِ سل هست یا نه. مثلاً Qure.ai یه شرکته که همین مدل هوش مصنوعی به اسم qXR v3 رو درست کرده و تو پروژه هم از همین استفاده کردن.
داستان اینجوری بود که به آدمای بالای ۱۵ سال تو کمپ‌های سلامت ریه (lung health camps یعنی جایی که جمع می‌شن تا چکاپ ریه بدن) اول یه سری سوال درباره علائم سل پرسیدن. اگر کسی علامت داشت یا اگر هوش مصنوعی امتیاز غیرعادی بالاتر از 0.30 برای عکسش داد (این امتیاز نشون میده چقدر به سل مشکوکه)، ازش نمونه خلط گرفتن و با یه تست تخصصی به اسم Xpert MTB/RIF بررسی کردن سل داره یا نه.
واسه اینکه بدونن همه این کارا چقدر هزینه داره، اومدن یه حساب دقیق انجام دادن. هم ریز به ریز آیتم‌ها رو شمردن (که بهش روش bottom-up میگن) و هم از بالا نگاه کردن که کل پروژه چقد آب خورده (که اسمش top-down هست). داده‌های خرج و مخارجشون رو هم جوری جمع کردن که از نگاه یه سیستم سلامت باشه، یعنی فقط خرج‌هایی رو حساب کردن که واقعاً برای سیستم به صرفه باشه.
حالا اومدن پنج تا سناریوی غربالگری درست کردن:
1- فقط کسایی که امتیاز غیرعادی CXRشون بالای 0.30 بوده.
2- کسایی که امتیاز از 0.50 بالاتر بوده (یعنی احتمال سل خیلی بیشتر).
3- کسایی که دو هفته یا بیشتر سرفه داشتن.
4- هرکسی که حتی یه علامت کوچک هم داشته.
5- هرکسی که یا امتیازش بالای 0.30 بوده، یا هر نوع علامتی داشته.
حالا بذارید نتایج رو به زبون ساده بگم:
در مجموع، ۳۲۰۵ نفر تو این برنامه غربالگری شناسایی شدن که مشکوک بودن به سل. از این تعداد، ۱۰۲۱ نفر تست تخصصی دادن و تو آخر، فقط ۸۵ نفر واقعاً سل باکتریایی داشتن (یعنی سلشون با تست آزمایشگاهی تایید شد).
در مورد هزینه‌ها بگم:
– گرون‌ترین حالت سناریو همون جایی بود که هرکسی امتیازش بالای 0.30 بود یا یه علامتی داشت؛ هزینه کلش حدود ۶۵۷۰۴ دلار شد.
– ارزون‌ترین سناریو: فقط اونایی که دو هفته یا بیشتر سرفه داشتن، که خرجش ۴۰۷۴۰ دلار شد.
– حالا اگه بخوایم بگیم هزینه به ازای هر بیمار سل که شناسایی شد چقدر بوده، برای سناریو سرفه دو هفته‌ای تقریباً ۱۱۹۸ دلار میشه، اما برای سناریو «هر علامتی» فقط ۶۳۵ دلار تموم شد که کلی فرقشه!
یکم اصطلاح ICER رو هم توضیح بدم: ICER یعنی «افزایش هزینه به ازای هر مورد بیشتری که شناسایی شده»، یه جور مقایسه اقتصادیه که بفهمیم یه روش در برابر قبلی چقدر بهتره و آیا این اختلاف ارزش داره یا نه.
مثلاً نسبت به حالت پایه (یعنی همون افرادی که فقط دو هفته یا بیشتر سرفه داشتن)، اگر بخوایم همه افراد علامت‌دار رو هم غربالگری کنیم، به ازای هر بیمار اضافه‌ای که کشف بشه، باید ۱۹۱ دلار بیشتر خرج کنیم. ولی اگه هم امتیاز AI رو در نظر بگیریم هم هر نوع علامتی، ICER میشه ۲۰۹۶ دلار. پس بسته به اینکه برنامه سلامت چقدر بودجه داره یا اینکه کشف بیماران بیشتر چقدر مهمه، میتونن یکی رو انتخاب کنن.
یه نکته جالب توی نتیجه این تحقیق این بود که اگر تعداد افراد بدون علامت ولی واقعاً مبتلا به سل بیش از ۳۰٪ بود، اون موقع استفاده از اشعه ایکس همراه AI حتی از صرف غربالگری نشانه‌دارها به صرفه‌تر درمیومد. (اونجا معیارشون آزمایشگاهیه، یعنی تشخیص قطعی باکتری سل.)
در کل، خلاصه‌ش اینه که ترکیب اشعه ایکس قابل حمل و هوش مصنوعی نسبت به روش سنتی (که فقط دنبال کسایی با سرفه دو هفته‌ای هستن) میتونه آدمای بیشتری رو با هزینه کمتر پیدا کنه؛ یعنی علاوه بر دقت بالاتر، از بابت صرفه‌جویی اقتصادی هم جواب میده.
به همین دلیل تحقیق پیشنهاد میده که برنامه‌های سل در کشورهای مختلف (مثل نیجریه و حتی جاهایی با منابع محدود) بهتره که جدی به سراغ این روش‌های جدید بیان و مخصوصاً از CXR و هوش مصنوعی برای غربالگری استفاده کنن. چون تکنولوژی داره کمک می‌کنه با پول کمتر، بیشترین نفرات رو پیدا کنیم؛ این یعنی قدمی رو به جلو برای کنترل یه بیماری مثل سل که هنوزم خیلی جاها دردسرسازه!
منبع: +
