اگه تو این روزا اخبار نجومی رو دنبال کرده باشی، احتمالاً اسم دنباله‌دار خیلی خفنی به اسم «لمون» (Comet Lemmon یا همون C/2025 A6) رو شنیدی. این دنباله‌دار اخیراً یه صحنه قصه‌ای و واقعاً خیره‌کننده رو برامون رقم زد: دُم بزرگ و معروفش، ناگهان توسط باد خورشیدی، حسابی نابود و تیکه‌پاره شد!
خب بذار همه رو برات باز کنم. یه عکاس نجومی به اسم پتر هورالک (Petr Horálek) موفق شد یه تصویر فوق‌العاده از این اتفاق جالب بگیره. محل عکس‌برداری هم کنار دریاچه Seč تو کشور چک بود. تو همین عکس، نه فقط دنباله‌دار بلکه شفق‌های قطبی (Northern Lights یعنی نورهای رنگی که گاهی تو مناطق شمالی کره زمین دیده می‌شن) قرمز کم‌رنگم تو آسمون بود. واقعاً فوق‌العاده‌س!
حالا چرا همچین صحنه‌ای اتفاق افتاد؟ دلیلش یه طوفان ژئومغناطیسی کلاس G2 (یعنی تو درجه‌بندی قدرت، متوسط حساب میشه) بود که اون روز به خاطر برخورد یه “افزایش جرم کرونا” (Coronal Mass Ejection یا همون CME – توضیح: اینا انفجارهایی هستن که از سطح خورشید به فضا پرتاب می‌شن و ذرات رو با خودشون میارن) با زمین ایجاد شد. البته جالبه بدونی که همین دنباله‌دار لمون چند روز پیش‌ترشم کنار شفق‌های خیلی پررنگ‌تر تو اسکاتلند دیده شده بود.
نکته مهم! این آسیب‌های وارد شده به دُم لمون، فقط کار همون باد خورشیدی بود – یعنی جریان فوق‌العاده سریع ذرات از خورشید. CME باعث این اتفاق نشد. باد خورشیدی انقدر شدید بود که مسیر گاز و غبار دُم دنباله‌دار رو مثل یه روبان تکون داد و حتی تو بعضی نقاط کاملاً قطع و پاره کرد. این موج‌های تو دُم دنباله‌دار (یا به قول انگلیسی‌ها «rippling»)، موقعی که دنباله‌دارها به خورشید نزدیک می‌شن طبیعی هست، ولی اینکه بخش‌های از دُم کامل جدا بشه (که بهش میگن “disconnection events” یعنی مواقعی که عملاً دُم از بدنه جدا میشه)، اتفاق نادریه.
جالب اینجاست که این اولین ضربه خورشید به دُم لمون نبود! اواخر سپتامبر هم یه باد خورشیدی قوی دُمشو تکون داده بود، و چهارم اکتبرم یه قطع شدگی کوچیک داشت. اما هربار بعد چند ساعت کم‌کم همه‌چیز به حالت عادی برگشته.
راستی بذار یه خلاصه از زندگی‌نامه این دنباله‌دار هم بگم! این لمون رو امسال ۳ ژانویه، اخترشناس‌ها تو رصدخونه Mt. Lemmon SkyCenter تو آریزونا کشف کردن (و به خاطر همینه اسمش لمونه!). این دنباله‌دار دوره تناوب مشخصی نداره و احتمالاً هر ۱۳۵۰ سال یه بار سراغ خورشید و ما میاد — یعنی خبری ازش با این شدت تو عمر ما دیگه نخواهد بود!
لمون این هفته (سه‌شنبه ۲۱ اکتبر) نزدیک‌ترین فاصله‌شو با زمین پیدا کرد: فقط ۹۰ میلیون کیلومتر (۵۶ میلیون مایل)! بعدشم قراره تو ۸ نوامبر نزدیک‌ترین نقطه‌ش به خود خورشید رو تجربه کنه (به این نقطه میگن «پری‌هلیون»). توضیح: پری‌هلیون یعنی همون لحظه‌ای که دنباله‌دار یا سیاره، به حداقل فاصله‌ش با خورشید می‌رسه.
الان لمون حسابی پرنور شده – یعنی اینقدر به خورشید نزدیکه که لایه‌ای از گاز و یخ و غبار دورش (که بهش میگن «کاما – coma») خیلی گسترش پیدا کرده؛ عملاً با قدرت ۴-Magnitude میشه با چشم غیرمسلح دیدش. magnitude یا همون قدر ظاهری یعنی معیاری که نجومیا باهاش به ما میگن یه شیء تو آسمون چقدر پرنور یا کم‌نور دیده میشه؛ هرچی عددش کمتر باشه، پرنورتره.
اگه تو نیم‌کره شمالی باشی، الان بعد غروب خورشید طرف شمال‌غربی آسمون (یه ذره پایین‌تر از ستاره‌های دب‌اکبر یا همون Big Dipper معروف)، می‌تونی دنباله‌دار رو پیدا کنی. بدون دوربین یا تلسکوپ هم احتمالاً میشه لمون رو دید، ولی اگه یه تلسکوپ خونگی داشته باشی یا حتی با دوچشمی مخصوص ستاره‌بینی نگاه کنی، منظره خیلی هیجان‌انگیزتر میشه. تازه اگه می‌خوای عکس خفن بگیری، کلی راهنما تو اینترنت هست!
راستی لمون تنها دنباله‌دار جذاب این روزها نیست. دنباله‌دار SWAN هم همین یکی دو روز پیش (دوشنبه ۲۰ اکتبر) به نزدیک‌ترین فاصله با زمین رسید، البته این یکی فقط با تلسکوپ و دوچشمی قابل دیدنه و با چشم معمولی دیده نمیشه – اما جالب اینجاست که خیلی دور از لمون هم نیست و تقریباً میشه هر دوتا رو یه‌جا شکار کرد.
خلاصه اینکه این روزا یه جشن حسابی تو آسمون برقرار شده؛ هم دنباله‌دارها دارن خودی نشون میدن، هم شفق قطبی، هم خورشید داره با بادهاش به دُم دنباله‌دارها کل‌کل می‌کنه! پس اگه به نجوم علاقه داری، این فرصت رو از دست نده و حتماً یه سر به آسمون شب بزن! 🚀🌌
منبع: +
