حتماً تا حالا اسم اوریگامی به گوشت خورده، نه؟ همون تا زدن کاغذ که ژاپنی‌ها معروفش کردن و باهاش یه عالمه پرنده و حیوان درست می‌کنن. اما بذار یه قصه باحال‌تر برات تعریف کنم، درباره‌ی مدونا یودر، که الان تو دنیای اوریگامی به “ملکه تسلاسیون‌ها” یا همون الگوهای شگفت‌انگیز هندسی معروفه.
یودر وقتی فقط هشت سالش بود، اولین بار دست به تا زدن یه تیکه کاغذ زد. اونقدر تا زد تا بعد از تقریباً ۱۶ بار، یه پرنده‌ی قشنگ به دستش افتاد! هنوز حسش یادشه؛ دم پرنده رو که کشید، تازه فهمید خودش این اسباب‌بازی رو با دستای خودش ساخته، نه یه چیزی که بخری و فقط باهاش بازی کنی.
بچه که بود، همه‌ی کاغذایی که می‌تونست پیدا کنه رو تا می‌زد: کاغذای رنگی، پشت پاکت نامه، حتی بولتن هفتگی کلیسا! هر چی تا می‌زد، یه موجود کوچیک درست می‌کرد و به مهمونا هدیه می‌داد. خلاصه جورِ علاقه‌اش به دست‌سازه‌ها از همون اول مشخص بود.
حالا برو جلوتر؛ امروز، بعد از میلیون‌ها بار تا زدن، مدونا یودر شده یه غول اوریگامی و استاد تسلاسیون‌ها! تسلاسیون یه جور اوریگامی فوق‌العاده ریاضی و پیچیده است که باهاش می‌شه الگوهایی ساخت که بی‌نهایت تکرار می‌شن.
تسلاسیون یعنی چی؟ یعنی طرح‌هایی که می‌تونه تا ابد ادامه پیدا کنه و روی یه برگ کاغذ با دست تا می‌شن (نه با دستگاه!). خود یودر می‌گه هیچ ماشینی نیست که بتونه این کارو انجام بده. کلی هم باهاش ریلکس می‌کنی و حال می‌کنی!
طرح‌هایی که می‌سازه، رفته‌رفته پیچیده‌تر شدن، ولی پایه‌ی همشون شکل‌های ساده‌ان: مثل شش‌ضلعی (همون شش‌گوشی!)، مثلث، لوزی و ذوزنقه. همه رو هی تا می‌زنه و می‌چرخونه تا یه ریتم بی‌پایان از الگوها بسازه. تصور کن الگوهای تصویری M.C. Escher (یه هنرمند معروف که با اشکال هندسی کار می‌کرد) رو، با این تفاوت که فقط با یه برگ کاغذ درست شدن، با نهایت نظم ریاضی و حتی یه کم حال مهندسی.
مدونا اهل یه شهر کوچیک تو ویرجینیای جنوبی بود. پدرش کارشناس سیستم‌های کامپیوتری بود، مادرش فیزیوتراپیست. خلاصه خانواده کاملاً اهل علم بودن. خودش می‌گه از بچگی عاشق کاردستی و دقت بوده. یه بار وقتی فقط پنج سال داشت، به مامانش ایراد گرفت که مربع‌هایی که می‌بره، دقیق نیست!
ایتدای دبیرستان، تو یه مسابقه ریاضی برنده شد. جایزه‌ش چی بود؟ یه کتاب درباره ی اوریگامی ماژولار – یعنی همون الگوهای بزرگ با چندین برگ کاغذ که به هم وصل می‌شن. بعد هم یه سال رفت پرو، اونجا هم هر جا می‌رفت واسه بچه‌ها تا می‌زد و بهشون هدیه می‌داد.
یودر همیشه تنها تا می‌زد، فقط با کتاب. تا این که وارد MIT شد و با یه دنیای جدید روبه‌رو شد: هر هفته دورهمی اوریگامی، حتی یه همایش بزرگ سالیانه به اسم OrigaMIT! یه درس خفن به اسم «الگوریتم‌های هندسی تا زنی» با استاد اریک دماین برداشت، تازه فهمید تحقیق علمی روی اوریگامی می‌شه شغل آدم باشه! پروژه پایان دوره‌ش شد یه پوستر تو یه کنفرانس بین‌المللی.
دماین، استادش، یادشه که مدونا اونجا تازه با دنیای تسلاسیون‌ها آشنا شد. اولین مقاله‌ش هم درباره اینکه چطور می‌شه پترن (یعنی همون طرح تا زدن) مربع رو جنرالایز کرد (یعنی گسترش داد) به شبکه‌های سه‌گوش و شش‌گوش. خلاصه گفتن راه رو باز گذاشتن، ولی مدونا خودش رفت ته قصه رو گرفت و ترکون.
حتی خودش هم نمی‌دونست با اوریگامی می‌شه خرج زندگی رو داد، ولی با دیدن این که الگوهای مختلف رو می‌تونه تفسیر و بازآفرینی کنه، کم‌کم فهمید: «می‌شه کل ارث و میراث آدم، همین اوریگامی باشه!» حالا شاید هنوز کاملاً نشده خرجش رو تامین کنه، ولی شانس آورده شوهرش مهندس نرم‌افزار شده!
مدونا خیلی به “اوریگامی ناب” اعتقاد داره؛ یعنی باید فقط تا زد، بدون قیچی و چسب. فقط برای برش کاغذهای شش‌ضلعی (که خیلی دوستشون داره)، از یه برش‌دهنده استفاده می‌کنه. معمولاً با نرم‌افزاری به اسم Inkscape (یه جور ویرایشگر گرافیکی برداری) طرح اولیه رو می‌کشه و بعد همه رو با دست خودش تا می‌زنه. ابزاری به اسم bone folder هم داره، که مثل یه خط کش پلاستیکی کوچیک می‌مونه، واسه این که خط های تا رو محکم‌تر و تمیزتر دربیاره.
نتیجه کارش یه صفحه‌ی بی‌نهایت قشنگ و مرتب از اشکال تودرتو می‌شه که اگه زیر نور نگه‌ش داری، درست مثل یه شیشه رنگی کلیساها می‌درخشه.
یه نکته جالب دیگه درباره اوریگامی اینه که بعضیا سر اینکه اصلاً این هنر مال چین بوده یا ژاپن، بحث دارن! ولی واقعاً گسترش جهانی‌ش از دهه 50 و 60 میلادی شروع شد، اون موقعی که دایره‌المعارف‌ها و کتاب‌های آموزشی اومدن بیرون و همه فهمیدن چجوری باید کاغذ تا بزنن و شکل درست کنن. اما تسلاسیون‌های هندسی ریشه‌ش خیلی خاص‌تره: دهه 1920 آلمان، زمانی که یه هنرمند به اسم Josef Albers، تا زدن رو وارد کلاس‌های طراحی کرد. این سنت هندسی از دهه ۸۰ میلادی دوباره محبوب شد و الان کلی آدم تو دنیا مشغولش شدن.
مدونا حتی خودش الگو جدید خلق می‌کنه، نه این که فقط از روی طرح بقیه تا بزنه. تا الان ۶۹۶ طرح اصیل به اسم خودش ثبت کرده! هر سال یه رویداد آنلاین به اسم Advent of Tess داره، که توش هر روز دسامبر تا کریسمس، یه طرح جدید آموزش می‌ده. سایتشم گذاشته: Gathering Folds. اونجا هم آموزش هست هم آثارش رو می‌تونی ببینی.
جالب اینجاست که مدونا مدرک دانشگاهش از MIT رو تو رشته زمین‌شناسی با تمرکز روی بوم‌شناسی گرفته، ولی همین درس‌ها بهش کمک زیادی کرده! خودش می‌گه مفاهیم ساختار بلوری (یعنی همون نظم تکراری توی ماده‌ها) و تقارن تو طرح‌ها عیناً تو تسلاسیون‌ها هم هست. هر طرح دوبعدی تکرارشونده، یکی از گروه‌های تقارن صفح‌های رو دنبال می‌کنه؛ بعضیا عین شش‌ضلعی تکرار می‌شن، بعضیا مثلثی، مربعی، مستطیلی یا لوزی.
خود مدونا می‌گه، کشف و شهودش تو این الگوها براش یه جور مدیتیشن یا مراقبه‌ست؛ آهنگ آروم و فکر کردن عمیق. بعضی شاگرداش حتی گفته‌ن شاید یه بُعد معنوی هم توش باشه! یه نفر بهش گفته: «می‌دونی، این حس وصلی به چیزای بی‌نهایت همونه که بهش می‌گن خدا!» مدونا اما دوست داره بازش بذاره، فقط از اون لحظه‌ای که یه طرح جدید پیدا می‌کنه و می‌تونه تا بی‌نهایت کپی و پیست کنه، حسابی کیف می‌کنه!
یه سؤال: آیا ممکنه از این همه تا زدن یه روز خسته بشه و جمعش کنه؟ خودش می‌گه: “اصلاً مطمئن نیستم! همیشه می‌شه سخت‌ترش کرد و ادامه داد.”
خب حالا اگه دوست داری تو هم دست‌به‌کار شی و یه نمونه‌ی باحال به سبک مدونا درست کنی، یه طرح پیشنهادی هست: Dancing Ribbons. این الگو شامل سه تا پیچش بسته‌ست: شش‌ضلعی، مثلث و لوزی.
مراحلش اینجوریه:
۱. الگو رو از این لینک دانلود کن و شش‌ضلعی رو ببُر: (https://drive.google.com/file/d/1GrkkUTuaqgH1-yemmKxZVJGxrvy8Blsk/view)
۲. همه خطوط شبکه پس‌زمینه رو تا بزن، هم جلو هم عقب تا آماده شه. تو این الگو خط قرمز پررنگ یعنی خط کوه (برجسته)، آبی خط چین هم خط دره (فرورفته). خطوط کمرنگ واسه کمک به پیچش هستنا، تو طرح آخر استفاده نمی‌شن.
۳. از پشت کاغذ، شش‌ضلعی مرکزی رو تا بزن.
۴. بعد مثلث‌ها رو تا بزن.
۵. بعد هم لوزی‌ها رو.
جزئیات بیشتر و آموزش ویدئویی رو تو سایت technologyreview.com/tessellation ببین. و اگه خواستی تو چالش ۲۵ روزه Advent of Tess هم ثبت‌نام کنی، این لینکه: https://training.gatheringfolds.com/advent
پس دفعه بعد که یه برگ کاغذ دیدی، شاید یه دنیای بی‌پایان هنر و ریاضی منتظرته — فقط کافیه چند بار تا بزنی!
منبع: +
