حدود هفت سال پیش، من یه شرط عجیب و جنجالی رو قبول کردم؛ شرطی که با یکی از پرسروصداترین شخصیت‌های دنیای علم یعنی چارلز موری بستم. شاید اسمشو شنیده باشی؛ چارلز موری همون کسیه که با همکاری روانشناس معروف ریچارد هرنستین، سال ۱۹۹۴ کتاب “The Bell Curve” رو نوشت – اگه نمیدونی این کتاب چیه، کل موضوعش درباره اینه که چقدر ژن‌ها توی هوش و موفقیت ما نقش دارن و حتی سر مسائل نژادی و ژنتیکی هم کلی حرف زده بود!
چارلز موری کل ماجرا رو اینطوری می‌بینه که: ژن‌ها عامل اصلی تعیین‌کننده هوش آدما هستن و حتی پیش‌بینی کرده بود تا سال 2025 حتما شواهد علمی کاملی براش پیدا میشه که این نظریه رو تایید می‌کنن. اون خودش مطمئن بود علم ژنتیک خیلی زود نشون میده افرادی که ژن‌های خاص دارن، ذاتاً باهوش‌تر از بقیه‌ان – انگار این داستان سرنوشت ما توی DNA مون نوشته شده!
اما راستشو بخوای، من همون موقع مخالف این بحث بودم و توی یه مقاله برای سایت Vox، همراه دو تا از دوستای روانشناس و محققم، بهش انتقاد کردیم. موضوع سر این بود که نمی‌تونیم فقط با نگاه کردن به ژن‌ها و اطلاعات ژنتیکی، هوش و استعداد یه آدم رو «کامل» بفهمیم یا پیش‌بینی کنیم.
حالا چرا اینقدر ژن‌ها رو وسط آوردیم؟ خب، خیلی ساده بگم: تو سال‌های اخیر، خیلی‌ها فکر می‌کنن با آزمایش ژنتیکی و خوندن DNA، میشه مثلا گفت این بچه قراره نابغه بشه یا نه! حتی کلی شرکت هستن که یه گزارش ژنتیکی بهت میدن و ادعا می‌کنن می‌تونن هوش یا استعدادت رو پیش‌بینی کنن. ولی خب واقعیت اینقدر ساده نیست.
بذار برات بازش کنم: چیزی به اسم “اینتلیجنس” یا همون هوش، یه مفهوم چندبعدیه. ژن‌ها مسلماً تاثیر دارن (یعنی اطلاعات ارثی که از مامان و بابات گرفتی)، اما محیط رشد، کیفیت آموزش، وضعیت مالی خانواده، حتی جامعه‌‌ای که توش بزرگ شدی هم نقش‌های بزرگ و مستقیمی دارن. واسه همین، حتی دوقلوهای یکسان که ژن‌هاشون کاملاً شبیهه، وقتی تو دو محیط خیلی متفاوت بزرگ می‌شن، می‌تونن تفاوت زیادی توی مهارت‌ها و موفقیت‌هاشون داشته باشن.
یه اصطلاح هم این وسط هست به اسم “Heritability” یعنی “وراثت‌پذیری” – این نشون میده که ژن‌ها چه درصدی از یه ویژگی مثل هوش رو توضیح میدن. تحقیقات بزرگ و معتبر نشون داده این عدد (برای هوش) کمتر از اونی هست که موری فکر می‌کرد و کلی پارامتر دیگه (محیطی و اجتماعی) نقش دارن.
در نهایت چی میخوام بگم؟ حتی با اینکه علم ژنتیک هر روز پیشرفت می‌کنه و ما هم ابزارهای آنالیز ژنی خیلی مدرن‌تری داریم، هنوز هیچ‌کس نمی‌تونه فقط با خوندن DNA آینده یه آدم رو حدس بزنه. هر چقدر هم ژن، ژن بزنی! شرط من با موری هم دقیقاً سر همینه: من مطمئنم تا سال 2025 هم هیچ مدرک محکم و قابل اعتمادی نمیاد که نشون بده فقط ژن‌ها تعیین‌کننده هوش هستن.
پس دفعه بعد که یکی با قاطعیت گفت «باهوش بودن تو خونته!» یه کم با شک و لبخند بهش نگاه کن! چون داستان هوش خیلی خیلی پیچیده‌تر و هیجان‌انگیزتر از یه سری حروف تو ژن‌هامون هست.
منبع: +
