یه خبر جذاب واسه کسایی که عاشق تاریخ و تمدنهای قدیمی هستن: با کشف و رمزگشایی هیروگلیفهایی (این همون نوشتههای تصویری و مخصوص تمدنهایی مثل مایا و مصر هست) روی صخرههای قدیمی، محققای مکزیکی بالاخره تونستن اسم یه ملکه قدرتمند مایا رو که تا حالا کسی نمیشناخت، پیدا کنن. اسمش هست «ایکس چاک چین» (Ix Ch’ak Ch’een) و حدود قرن ششم میلادی توی شهری به اسم کوبا (Coba) حکومت میکرد. این شهر وسط منطقه یوکاتان مکزیک قرار داشته، همون جایی که بهش میگفتن “شهر آبهای متلاطم”!
کوبا یکی از مهمترین مراکز شهری دنیای مایا بوده، اصلاً باید بدونی که تمدن مایا یکی از پیشرفتهترین تمدنهای قاره آمریکا حساب میشه. این شهر از حدود ۳۵۰ سال قبل از میلاد تا قرن چهاردهم میلادی ساکن داشته و ساختمونای مهمش مثل خونههای اشرافی دور چهار تا دریاچه، هزاران ساختمون مسکونی دیگه، کلی جاده سنگی سفید (که بهشون sacbe میگفتن) و چند هرم باشکوه رو میشه اونجا پیدا کرد.
توی سال ۲۰۲۴، باستانشناسای موسسه ملی انسانشناسی و تاریخ مکزیک، یه متن هیروگلیفی خیلی بزرگ پیدا کردن که روی پلههای یکی از سازههای کوبا حک شده بود. خودشون اسم این سنگ رو گذاشتن “صخره بنیان” یا Foundation Rock. متاسفانه این خفنها فهمیدن شدیداً فرسوده شده و دکد کردنش (یا همون رمزگشاییش) خیلی سخت بوده، چون ۱۲۳ تا پنل هیروگلیفی داشته! اما با کشف ۲۳ تا استل (Stelae، ستون یا سنگهای حکاکی شدهای که به طور مستقل سرپا بودن) تونستن کلی سرنخ واسه رمزگشایی این متنها به دست بیارن.
دوتا کارشناس معروف هم هستن که تو این زمینه کار کردن: پروفسور “دیوید استوارت” از دانشگاه تگزاس و “اكتاویو اسپارزا اولگین” از دانشگاه ملی مکزیک. اینا تونستن با مقایسه یکی از پنلهای صخره بنیان با دو تا از استلهای کوبا، بفهمن همهشون به ایکس چاک چین اشاره دارن و اون همون پادشاه زنه بوده.
جالب اینکه توی همین نوشتهها به تاجگذاری ایکس چاک چین اشاره شده، ولی تاریخ دقیق سلطنتش هنوز کاملاً مشخص نیست. نکتهی باحالتر اینه که اسمش کنار پروژههای ساختوساز مهمی اومده؛ مثلاً ساخت یه زمین بازی توپ معروف مایا! (این بازی Mayan Ballgame خیلی شبیه هندبال و فوتبال امروزی بوده، البته با قوانین متفاوت و گاهی حتی جنبه مذهبی داشته). تاریخ ساخت این زمین طبق تقویم مایا (که یه تقویم خیلی پیچیده و خاص خودشونه) مصادف میشه با سال ۵۷۳ میلادی.
ایکس چاک چین احتمالاً واقعاً قدرت داشته، چون دانشمندها فهمیدن با “تستیگو سیلو” (Testigo Cielo، یکی از حاکمان پادشاهی Kaan که توی تمدن مایا جزو مهمترین قدرتها بوده و معروف به پادشاهان مار هستن) ارتباط داشته. یعنی ملکهی قصهی ما فقط نقش نمادین نداشته، احتمالاً تاثیرگذار و حتی تسلط سیاسی-نظامی بالایی هم داشته.
راستی، جالبه بدونی زنهای حاکم توی تمدن مایا خیلی کم و خاص بودن. تا الان فقط تعداد کمی از ملکهها شناخته شدن، در حالیکه صدها پادشاه مرد وجود داشتن. البته تو دوره «کلاسیک پایانی» (بین سالهای ۵۵۰ تا ۸۳۰ میلادی) چندتا زن مهم مثل “ملکه قرمز” (Red Queen) هم به قدرت رسیدن. مثلاً همین ملکه قرمز تو قرن هفتم توی شهر پلنکه حکومت کرده.
پژوهشهای جدید روی همین صخره بنیان اطلاعات خیلی مهمی درباره خاندان سلطنتی و اتفاقات تاریخ شهر کوبا به باستانشناسها دادن، ولی تحقیقات هنوز ادامه داره و ممکنه چیزهای عجیبتری هم کشف کنن! خلاصه ماجرا اینه که یه عالمه از این رازهای هیجانانگیز تمدن مایا (که حتی جمعیتش یه زمانی تا ۱۶ میلیون نفر هم رسیده بوده!) هنوز در دل صخرهها و هیروگلیفهای سنگی منتظر کشف هستن.
اگه اهل تاریخ باشی یا دلت بخواد بیشتر درباره تمدن مایا بدونی (مثلاً بدونی چرا روی توپاشون خاکستر پادشاهان مرده میریختن یا چه معنی مخفی تو وضعیت دستهاشون روی محرابهای سنگی بوده!) یه سرچ بزنی کلی داستان باحالتر هم پیدا میکنی!
منبع: +
