بیا با هم سری بزنیم به یه گوشه خاص و دورافتاده از نپال، منطقه‌ای به اسم دولپو! اینجا واقعاً عجیبه؛ هم ارتفاعش خیلی بالاست هم فرهنگ تبتیش هنوز زنده‌س و حتی رد پایی از آیین Bon هم داره. این آیین قبل از بودیسم اومده بود و هنوز هم تو بعضی روستاهاش ادامه داره. به خاطر همین شرایط خاص، معابد و بناهای بودایی این منطقه خیلی با بقیه جاها فرق دارن و کلی داستان عجیب‌غریب پشتشونه.
اما خب، متاسفانه این بناها و معابد دارن تهدید می‌شن. زلزله، رانش زمین، پروژه‌های عظیم مثل کمربند و جاده چین (یعنی همون Belt and Road Initiative که یه طرح بزرگ ساخت و ساز و ارتباطی چینیه)، و حتی فرسودگی و نبود بودجه کافی، باعث شده که این بناهای تاریخی تو خطر جدی باشن. تازه دولت هم کمک چندانی بهشون نمی‌کنه! خلاصه وضع اصلاً گل و بلبل نیست…
حالا خبر خوب اینه که یه تیم پژوهشی خفن از دانشگاه فنی گراتس (TU Graz) تو اتریش، آستین بالا زدن و اومدن سراغ نجات این یادگارای ارزشمند. دو تا موسسه مهم دانشگاه یعنی گروه تئوری معماری و تاریخ هنر و هم‌چنین گروه مهندسی نقشه‌برداری و اندازه‌گیری دست به کار شدن. هدفشون چی بوده؟ اینا با ترکیب علم معماری و تکنولوژی سه‌بعدی اومدن یه سند و مدرک درست‌درمون از این معابد رو تهیه کنن که دیگه هیچ‌وقت فراموش نشن.
از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، چهار بار سفر تحقیقاتی به دولپو داشتن و تونستن ۱۸ سایت بودایی رو کامل بررسی و سندبرداری کنن (البته تا الان ۱۶تاش به طور کامل تحلیل و ثبت شده). خیلی از این معابد مثل Shey Gompa شدیداً معروف و مقدس هستن، حتی بعضیاش قدمتشون به قرن هشتم میلادی می‌رسه! یعنی باورت میشه بیشتر از هزار و دویست سال این ساختمون‌ها نفس کشیدن و زنده موندن؟
حالا ماجرا فقط معماری هم نیست؛ این معابد تو شیبای کوهستانی رو به اوج ساخته شدن و انتخاب محلشون طبق قصه‌ها و افسانه‌های محلی بوده. یعنی خودشون میگن محل معبد باید جایی باشه که نشونه‌های خاصی از سوی ارواح یا الهه‌ها بیاد؛ مثلاً خواب ببینن یا نشونه طبیعی خاصی باشه. تازه جهت معبد هم اصلاً تصادفی چیده نشده؛ معمولاً به سمت حرکت خورشید ساخته می‌شن تا اون رابطه معنوی با کائنات شکل بگیره و طرفدارا حس نزدیکی بیشتری با جهان هستی داشته باشن! (جهت خورشید تو معماری یعنی از لحاظ روحی-معنوی فکرشون خیلی متفاوت بوده با ما)
تکنولوژی‌ای که تیم اتریشی استفاده کردن خیلی جالب بود؛ از اسکن سه‌بعدی و مدل‌سازی دیجیتال استفاده می‌کردن تا بتونن هر چیزی که لازم بود رو دقیق مستند کنن. مدل‌سازی سه‌بعدی یعنی با یه سری ابزار و نرم‌افزار، یه تصویر یا نمای کاملاً دقیق دیجیتال از بنا تهیه می‌کنن که انگار خودت وسط اون معبد وایستادی! هدفشون فقط عکس گرفتن نبوده؛ این مدل‌ها کمک می‌کنن اگه ساختمون به هر دلیلی خراب شد یا نابود شد، بشه بازسازیش کرد یا حتی جنس و طراحی قدیمیش رو فهمید.
یه نکته خفن اینجاست که بعضی معابد نه فقط یه ساختمون، بلکه یه مجموعه کامل با اتاقک‌های مخصوص، تزئینات داخلی متنوع و نقش و نگارهای هنری مختلف هستن. بعضیاش هم پناهگاه راهب‌ها بوده برای ریاضت و گوشه‌نشینی. به طور کلی، فرهنگ و هنر معماری این منطقه واقعاً غنی و خاصه، شاید کمتر جای دیگه‌ای تو دنیا بتونی مشابهش رو پیدا کنی.
یکی دیگه از موضوعات مهمی که پژوهشگرا روش تاکید داشتن، اهمیت حفظ و نگهداری این آثار برای هویت فرهنگی منطقه و البته گردشگریه. چون خب کلی توریست عاشق این معابد هستن و اگه از بین برن نه تنها بخشی از فرهنگ خودشون می‌ره بلکه یه منبع درآمد مهم هم کم میشه. اما چالش‌ها زیاده: از نبود بودجه، تغییرات آب و هوایی، مرمت‌های غیراصولی تا سوانح طبیعی.
در نهایت چیزی که امید می‌ره اینه که با این کارهای پژوهشی و ثبت دیجیتالی، هم هویت این منطقه حفظ بشه، هم یه راه‌حل درست برای بازسازی و مرمت بدست بیاد. خلاصه، اگه یه روزی خواستی بری نپال و دیدی یه معبد بودایی قدیمی وسط کوهستان جادویی وایساده، بدون که یه تیم پرانرژی و دلسوز، با ترکیب علم روز و هنر معماری قدیم، زمان گذاشتن تا این بناها زنده بمونن و داستانشون تا سال‌های سال ادامه پیدا کنه.
منبع: +
