خب بیاین یه کم حرف بزنیم درباره یه سوالی که خیلی از ماها مخصوصا تو این فصلای سرد تو ذهنمون میاد: چرا برای سرماخوردگی مثل آنفلوانزا واکسن نداریم؟ مگه چقدر میتونه سخت باشه؟ همهمون چندین بار تو سال سرما میخوریم، بچهها از مدرسه کلی ویروس با خودشون میارن خونه، بعد همینجوری چرخه سرماخوردگی ادامه پیدا میکنه! واقعاً چرا؟ بذارین خیلی ساده و رفیقطور براتون توضیح بدم.
اول از همه باید بدونین که سرماخوردگی، برخلاف چیزی که شاید فکر کنیم، فقط یه ویروس خاص نیست! مثلاً برای کرونا (covid-19) یه ویروس مشخص داریم، ولی سرماخوردگی یه اسم کلیه برای یه بیماریای که بینی و گلو رو درگیر میکنه و باعث آبریزش بینی، سرفه، عطسه و کلافگی میشه. اما کلی ویروس مسئول این «بلا» هستن!
مثلاً شاید براتون جالب باشه که بدونین:
- ویروسهایی مثل Rhinovirus (راینوویروس یعنی همون ویروس معروف سرماخوردگی که اصلیترین مقصره)، Adenovirus (آدنوویروس)، و حتی بعضی از کروناویروسها (همشون کرونا نیستن ها!) میتونن باعث سرماخوردگی شن.
حالا راینوویروس حدود ۱۸۰ مدل مختلف داره! یعنی ۱۸۰ ورژن از یه ویروس که مغز آدم سوت میکشه! حالا حساب کن کلی ویروس دیگه هم هست. تو کل سیستم، نزدیک ۲۸۰ مدل ویروس مختلف داریم که «ممکنه» باعث سرماخوردگی بشن. خب حالا شما فکر کن دانشمندها بخوان برای همه اینا یه واکسن بسازن… واقعاً کار هر کسی نیست.
یه چالش بزرگ دیگه هم هست. برای آنفلوانزا و کووید، واکسنها رو هر سال بر اساس «مدل غالب» ویروس میسازن. یه جایی به اسم سازمان جهانی بهداشت (WHO) هست که هر سال اعلام میکنه امسال چه نوع ویروسی بیشتر تو دور و بر میچرخه تا کشورها برن همون واکسن رو بسازن. ولی برای سرماخوردگی همچین کاری اصلاً جواب نمیده، چون همهی این صدها مدل ویروس تقریباً همیشه با هم تو جامعه حضور دارن و هیچوقت یکی غالب نیست!
حالا بشنوین از تلاشها برای ساخت واکسن. بین سالای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ کلی دانشمند با انگیزه اومدن سراغ این پروژه. اما واقعاً همشون شکست خوردن، چون نمیشد همه ویروسها رو پوشش داد. حتی تو سال ۲۰۲۲ یه تیم تحقیقات اومد تموم پروژههای قبلی رو بررسی کرد و فقط یه آزمایش بالینی رو شناسایی کرد که اونم مال سال ۱۹۶۵ بود!
بعضیا حتی میگن اصلاً لازمه برای سرماخوردگی واکسن بسازیم؟ خب اغلب سرماخوردگیها خودشون ظرف یه هفته یا ده روز خوب میشن، اصولاً خطر جانی ندارن، در حالی که کلی ویروس وحشیتر و خطرناکتر تو دنیا هست که شاید ارزش بیشتری برای تحقیقات دارن.
اما اینم بگم که سرماخوردگی فقط اذیتکننده نیست؛ گاهی مخصوصاً برای بچهها و سالمندان میتونه منجر به ذاتالریه (پنومونیا یعنی عفونت ریهها) یا مشکلات دیگه بشه. یه مطالعه تو سال ۲۰۰۳ نشون داد هر سال هزینههای درمانی، دارو و روزای کاری که واسه سرماخوردگی از دست میره تو آمریکا حدود ۴۰ میلیارد دلار میشه! یعنی فقط دردسر نیست، کلی خرج رو دست جامعه و خانوارها میذاره.
حالا سوال اینه: پرونده واکسن سرماخوردگی کلاً بسته شده؟ نه، خوشبختانه هنوز امیدایی هست! مثلاً دکتر گری مکلین (Gary McLean که یه متخصص ایمنیشناسی مولکولی تو لندن هست) و همکاراش دارن روشهایی برای تقویت سیستم ایمنی آدمایی که مشکل آسم یا ریه دارن امتحان میکنن. تیم دانشگاه Emory هم واکسنی توسعه دادن که حداقل حدود یکسوم راینوویروسها رو تو میمونها مهار میکنه.
ولی راستش زیاد رو واکسن سرماخوردگی تو ۵ سال آینده حساب نکنین. فعلاً تا اون روز راه زیادی مونده. البته دانشمندها همچنان دارن روش کار میکنن و غر هم نمیزنن! بعضیا مثل مکلین هنوز میگن امید رو از دست ندادن و خودشون دارن آزمایش بالینی یه مدل واکسن جدید رو پیش میبرن، هرچند هنوز هیچ جزئیاتی منتشر نکردن.
آخر قصه؟ شاید یه روزی واکسن سرماخوردگی به واقعیت تبدیل بشه، ولی تا اون موقع باید با سرماخوردگی بسازیم. دستکم این یکی (فعلاً) قرار نیست ما رو به یه پاندمی بزرگ بندازه و زندگی رو بهم بریزه!
پس دفعه بعد که عزیز کوچولوتون تو صورتتون عطسه کرد، یاد این حرفا بیفتین و بدونین حتی دانشمندای کلهگنده هم فعلاً درگیر این مشکلن! ولی امید باشه، شاید یه روزی خبرای خفنتری درباره واکسن سرماخوردگی شنیدیم.
منبع: +
