خب بچه‌ها، بیاین با هم یه موضوع خیلی جالب رو بررسی کنیم. حتما شما یا یکی از اطرافیانتون تجربه تعویض مفصل زانو یا لگن رو داشتن، یا حداقل اسمش رو شنیدین. توی این عمل، مفصل خراب رو که دیگه کارایی نداره، با یه مفصل مصنوعی عوض می‌کنن. اما داستان تموم نمیشه! دانشمندها اومدن و بررسی کردن که آیا این دردهایی که بعد از این عمل باقی می‌مونن، فقط همون دردهای اذیت‌کننده هستن یا می‌تونن نشونه مهم‌تری باشن؟ اصلاً ربطی به چیزی مثل مرگومیر در بلندمدت دارن یا نه؟
پس بیاین با زبان خودمونی رشته این تحقیق رو باز کنیم:
چه سوالایی داشتن؟
اول از همه، تیم تحقیق (که اسماشون Ming Liu، Andrew Furey و دوستانش هست) دو تا سوال کلیدی رو بررسی کردن. یک: آیا درد مفصل بعد از عمل می‌تونه پیش‌بینی کنه که یه نفر در آینده داخل چه رنج مرگ‌ومیری قرار می‌گیره یا نه؟ دوم: آیا این دردها ربطی به علت مرگ افراد دارن؟
دردها رو چجوری اندازه گرفتن؟
اونا با یه پرسشنامه معروف به نام “Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index – Likert 3.0 pain subscale” استفاده کردن (اسمش خیلی خفنه ولی خلاصه‌ش اینه: یه ابزار استاندارد برای اندازه‌گیری شدت و نوع درد، به خصوص تو مشکلات استخوانی و مفاصل). حدود یک سال بعد از عمل، بیماران رو با همین ابزار چک کردن.
این دردها سه دسته بودن:
– “درد دائمی” (Sustained pain): یعنی شخص تو هر پنج تا سوال پرسشنامه گفته درد داره، خلاصه دائم داره اذیت میشه.
– “درد هنگام فعالیت” (Pain while active): یعنی درد فقط موقع راه رفتن یا رفتن از پله‌هاست.
– “درد در حالت استراحت” (Pain at rest): یعنی حتی وقتی نشسته، خوابیده یا شب تو رختخواب هم درد داره.
اونا کسایی رو که هیچ دردی گزارش نکردن، توی گروه کنترل گذاشتن (یعنی وضعیت عادی که باید باشه).
آمار و ارقام چی میگن؟
این تحقیق روی ۷۲۷ نفر انجام شد (که از این تعداد متاسفانه ۱۲۹ نفر معادل ۱۸٪ بعداً فوت کردن). چهار سال بعد از عمل، اینجوری بوده:
– “درد دائمی”: ۱۰٪
– “درد موقع فعالیت”: ۱۷٪
– “درد استراحت”: ۱۲٪
ولی نکته جالب‌تر اینجاست: وقتی بررسی کردن که ۱۱ سال از جراحی گذشته، دیدن نرخ مرگومیر تو دسته‌های مختلف درد چطوری بوده:
– درد دائمی: ۲۰٪
– درد هنگام فعالیت: ۲۶٪ (وای! اختلاف زیاد با بقیه…)
– درد استراحت: ۱۹٪
– گروه کنترل (بدون درد): فقط ۱۵٪
یعنی اونایی که بعد از عمل مخصوصاً موقع فعالیت درد داشتن، احتمال مرگشون تو این مدت خیلی بالاتر بوده. این اختلاف به‌خصوص در گروه “درد هنگام فعالیت” واقعاً معناداره (با یک p-value معنادار، که p=0.006 اعلام شد. این یعنی احتمال اینکه این یه شانس تصادفی باشه کمه و واقعاً یه ارتباط وجود داره).
چطور این ارتباط رو سنجیدن؟
اینا از دوتا روش مرسوم آماری استفاده کردن: یکی Kaplan-Meier Survival Analysis که یعنی بررسی آماری اینکه افراد تو زمان‌های مختلف چقدر احتمال زنده موندنشون هست، و دوم Cox Proportional Hazards Regression که یه مدل برای اینه که بررسی کنه احتمال یه اتفاق (اینجا مرگ) تحت تاثیر چه عواملی چطور تغیییر می‌کنه. حتی این مدل رو با عوامل مختلف مثل سن موقع جراحی، جنسیت، شاخص توده بدنی (BMI)، بیماری قلبی-عروقی (CVD)، و سرطان تنظیم کردن که همه‌چی دقیق‌تر و منصفانه‌تر بشه.
خب، نتیجه چی بود؟
نتیجه خلاصه این شد: افرادی که بعد از عمل موقع فعالیت درد داشتن، احتمال مرگشون تو بلندمدت (تا ۱۱ سال آینده) بیشتر بود، حتی وقتی همه فاکتورهای بالا رو هم حساب کردن! این یعنی درد بعد از تعویض مفصل فقط یه درد ساده و اذیت‌کننده نیست، می‌تونه زنگ خطر باشه برای سلامت کلی بدن تو سال‌های آینده. مثلاً Hazard Ratio (HR) یه عدد آماریه که نشون میده ریسک گروه در مقایسه با گروه کنترل چقدره. HR بیشتر از ۱.۸۰ بود، و وقتی فاکتورها رو دقیق‌تر کردن حتی HR بیشتر از ۲.۵۷ شد!
راستی، نکته مهم: وقتی علت‌های مرگ رو نگاه کردن، ندیدن که ارتباط خاصی بین نوع درد و دلیل فوت وجود داشته باشه.
پس اگه جمع‌بندی کنیم:
این تحقیق بهمون میگه که درد مفصل بعد از تعویض زانو یا لگن رو نباید دست‌کم گرفت! مخصوصاً اگه فقط موقع راه رفتن یا بالا رفتن پله‌ها ظاهر میشه. این درد می‌تونه نشونه خطر برای سلامتی کلی بدن و حتی مرگ زودرس‌تر باشه. حالا باید دید پزشکا و مراقبت‌های بعد از عمل چطور می‌تونن به این افراد بیشتر کمک کنن تا به یه زندگی سالم‌تر و طولانی‌تر برسن.
خلاصه اگه خودت یا عزیزات عمل تعویض مفصل داشتن و هنوز درد دارن، لطفاً حتماً با پزشکشون مشورت کنن و این نشونه‌ها رو جدی بگیرن. چون فقط راحتی نیست، پای آینده سالم و عمر طولانی‌تر در میونه!
منبع: +
