تا حالا چیزی دربارهی “بمب متان” شنیدی؟ ماجرایی که همیشه دربارهی گرمایش زمین ازش میگن و یه جورایی وحشتناک به نظر میاد! داستان اینه که زیر خاکهای یخزدهی قطب شمال یا همون “پرفراست” (permafrost یعنی لایههایی از خاک که معمولا همیشه یخزده هستن)، کلی مواد کربنی گیر کرده که از چشم ما قایم شدن. حالا وقتی این خاکا گرم میشن و یخشون آب میشه، کلی میکروب توشون فعال میشه و این مواد کربن رو تبدیل میکنن به گازهای گلخانهای مثل دیاکسیدکربن و متان.
متان یه گاز گلخانهایه که حدوداً ۳۰ برابر قویتر از دیاکسید کربنه توی گیرانداختن گرمای زمین! به خاطر همین، اگه این میکروبها حسابی متان آزاد کنن، میتونه یهو یه چرخهی بازخوردی خطرناک راه بندازه. واسه همین میگن “بمب متان”، یعنی شاید یهو کلی متان وارد جو بشه و اوضاع آب و هوایی رو بدتر کنه.
ولی یه تحقیق جدید نشون داده که شاید این قضیه اونقدرها هم وحشتناک نباشه و این بمب متان اصلاً منفجر نشه! محققای اروپایی اومدن از جاهای مختلف قطب شمال خاک جمع کردن؛ جاهایی مثل کانادا، گرینلند و سیبری. جمع کردن این نمونهها کلی دردسر داشته چون اونجاها واقعاً دور و برفیه! بعد اومدن و با آنالیز ژنتیکی بررسی کردن چه مدل میکروبی تو این خاکا پیدا میشه. این بار مخصوصاً دنبال دو جور میکروب بودن: یکیها که متان میسازن بهشون میگن “مِتانوجن” (methanogen)، و یکیها که متان مصرف میکنن و بهشون میگن “مِتانوتروف” (methanotroph).
اینجا باحالیش این بود که از هر دو گروه، تنوع میکروب خیلی پایین بود؛ مثلاً بین میکروبهای متانخور، تقریباً همهجا یه خانواده باحال به اسم “مِتیلوباکتر” (Methylobacter) بوی فرمانروایی درمیورد. حالا چرا این یکی انقدر همهجا قوی شده هنوز کسی دقیقا نمیدونه، ولی این باکتریها معمولاً درست روی لایههایی که متانوجنها زندگی میکنن پیدا میشن و همون متانی که از پایین میاد رو میخورن.
یه نکتهی باحال دیگه: تو خاکهایی که تازه یخشون آب شده بود، اگر خاکش مرطوب و گلآلود باشه، شرایط برای متانوجنها ایدهآله و حسابی متان تولید میکنن. ولی اگر همون خاک خشک بشه و هوا توش جریان داشته باشه، این متانوتروفها مخصوصاً یه مدل خاص که حتی میتونن متان رو مستقیم از هوا جذب کنن، قدرت میگیرن! اصطلاحاً به اینا میگن “فاکالتیو متانوتروف” (facultative methanotroph)، یعنی هم متان هوا رو متابولیزه میکنن هم متان خاک رو.
در واقع بعضی دانشمندا مثل دکتر تیم اوریش از دانشگاه گریفزوالد آلمان میگن: این که خاک قطب شمال در آینده چقدر متان آزاد کنه، بستگی به سرنوشت آبی و خشکی این خاکها داره. اگه خشک بشه، میتونه حتی یه جایی برای جذب متان از جو بشه (به این میگن carbon sink، یعنی خاک به جای تولید گاز، گاز رو تو خودش حبس میکنه)، هرچند این تاثیر خیلی عظیم نیست. اگرم همونقدر مرطوب بمونه، احتمالا هنوز باید مراقب بمب متان باشیم.
یک طولانی بگم، ارتیشناسهایی مثل جسیکا بوزر-یانگ هم تحقیق کردن و فهمیدن تو دلتای رودخانههای یخی آلاسکا، بعضی میکروبها که آهن مصرف میکنن، دارن با متانوجنها رقابت میکنن! این یعنی لزوما نمیذارن متان زیاد تو محیط پخش بشه.
در نهایت هنوز نمیشه صد درصد مطمئن بود بمب متان منفجر نمیشه، چون اطلاعات ما از خاکهای قطبی هنوز خیلی کمه و باید کلی آزمایش و داده جمعآوری کنیم؛ مثلاً باید دقیقا بفهمیم هر کدوم این میکروبها تو چه شرایطی چه مقدار گاز تولید یا مصرف میکنن. حتی اینکه خاکهای قطب آینده خشک میشن یا خیس میمونن هنوز معلوم نیست و همهاش بستگی به وضعیت گرمشدن زمین و تغییرات اکوسیستم داره.
پس فعلاً نمیتونیم نفس راحت بکشیم، اما با این کشفیات جدید، شاید امیدی باشه که همهچیز به این سادگیها منفجر و نابود نشه! خلاصه تو دنیا فقط بمب متان نیست که خطرناکه، خیلی چیزای دیگه هم روی آیندهی آب و هوای زمین تاثیر دارن؛ و ما هنوز راه زیادی برای فهمیدن همهی این داستانا داریم.
منبع: +
