اگه همین الان یه نگاه اطرافت بندازی، احتمالاً کلی وسایل الکترونیکی قدیمی پیدا می‌کنی که دیگه زیاد ازشون استفاده نمی‌کنی، مثلاً موبایل‌های خراب، لپ‌تاپ‌هایی که دیگه بالا نمیان یا هدست و دیوایس‌هایی که عمرشون سر رسیده. حالا میدونی چرا این اتفاق داره زیاد می‌افته؟ چون تکنولوژی هر روز پیشرفت می‌کنه و شرکت‌ها هم یه سیاستی به اسم “planned obsolescence” دارن که یعنی محصولاتشون عمداً طوری طراحی میشن که بعد یه مدت کوتاه، از مد بیفتن یا دیگه کارایی‌شون کم شه و مجبور شی بری نسخه جدیدتر بخری.
این موضوع باعث شده عمر وسایل برقی خیلی کمتر از قبل بشه و حجم زباله‌های الکترونیکی (یا همون e-waste، یعنی وسایل الکتریکی‌ای که دیگه استفاده نمیشن و دور ریخته میشن) هر روز زیادتر شه. داستان اینجاست که زباله‌های الکترونیکی خیلی خطرناک‌تر از بقیه زباله‌ها هستن چون ترکیبات سمی و مواد آلوده‌کننده دارن که اگه وارد محیط‌زیست بشن، کلی دردسر ایجاد می‌کنن.
حالا خیلی‌ها دارن دنبال راه‌حل می‌گردن برای این بحران. یه تحقیقی که به تازگی انجام شده سراغ یه پدیده جالب رفته به اسم “واستوفوبیا” (Wastophobia). واستوفوبیا یعنی اون ترسی که از تولید یا دور ریختن بی‌رویه زباله داری و دلت نمی‌خواد زیاد چیز دور بندازی یا مصرف بیجا کنی. این تحقیق بررسی کرده چی باعث میشه آدم‌ها واستوفوبیا بگیرن و این حس چه تأثیری روی رفتار افراد داره.
دیتای این تحقیق رو از 302 نفر که از محصولات الکترونیکی استفاده می‌کردن جمع کردن. تحلیل رو با روش Structural Equation Modeling انجام دادن – یه مدل آماری جالب که ارتباط بین عوامل مختلف رو بررسی می‌کنه – با نرم‌افزارهایی مثل SPSS و AMOS-26.
نتیجه جالب بود: دو چیز اصلی باعث ایجاد واستوفوبیا میشن. یکی “آگاهی از مصرف بیهوده” (یعنی نسل جدید دارن کم کم می‌فهمن که زیاد خرید کردن و عوض کردن وسایل اصلاً خوب نیست) و دومی “آگاهی از پیامدها”؛ یعنی بدونی این رفتارهای مصرفی چه بلایی سر محیط‌زیست میارن. این دو تا فاکتور به هم ربط دارن، اما از هم مستقل هم هستن. هرچی این آگاهی بیشتر باشه، واستوفوبیا هم قوی‌تر شکل می‌گیره.
خب حالا چرا واستوفوبیا مهمه؟ چون این حس باعث یه سری تغییر مثبت تو رفتار آدم‌ها میشه. مثلاً آدم‌هایی که واستوفوبیا دارن معمولاً خلاق‌تر وارد میشن، یعنی دنبال راه‌های جدید می‌گردن که وسایلشون رو مدت بیشتری استفاده کنن یا تعمیر کنن. بعدش “شجاعت اخلاقی” (Moral Courage: یعنی جرئت اینو داشته باشی که حتی اگه سخت بود، کار درست رو انجام بدی) توشون بیشتر میشه. همچنین رفتارهای محیط‌‌زیستی (که بهش میگن Pro-environmental Behavior، یعنی کارهایی که به نفع محیط‌زیسته، مثل بازیافت، خرید کمتر و …)، رو بیشتر نشون میدن. فقط یه مورد هست که تاثیر مستقیم زیادی نداشته: “حمایت از حقوق مصرف‌کننده” یا همون Consumer Advocacy.
یه نکته جالب: معلوم شد واسه این‌که واستوفوبیا شکل بگیره، یک‌سری احساسات هم دخیل هستن. مثل “دلهره” یا “عذاب وجدان” و حتی حس “پیری” و از کار افتادگی وسایل. کسایی که این حس‌ها رو بیشتر دارن، معمولاً محصولات خودشون رو طولانی‌تر استفاده می‌کنن، کمتر سراغ خرید جدید میرن و به این ترتیب از پدیده planned obsolescence جلوگیری می‌کنن و زباله الکترونیکی رو کمتر تولید می‌کنن. این کار در نهایت به بهبود عملکرد محیط‌زیست کمک می‌کنه.
پیشنهاد این تحقیق هم خیلی ساده‌س: بهتره فرهنگ واستوفوبیا رو گسترش بدیم؛ هم تو جامعه، هم سازمان‌ها، هم سطح ملی و حتی جهانی. یعنی چی؟ یعنی مثلاً دولت‌ها قوانین بذارن، شرکت‌ها تولیدات بادوام‌تر بزنن، جامعه هم آموزش بده و آدم‌ها بیشتر به قضیه فکر کنن؛ اینجوری می‌تونیم از دنیای پر از زباله نجات پیدا کنیم!
در کل، اگه از این به بعد موقع خرید موبایل جدید یا دور انداختن وسایل قدیمی، یه لحظه وایسادی و با خودت گفتی “واقعاً لازمه؟” یا “اینم میشه تعمیر کرد یا بازیافت کرد؟” بدون که تو هم داری واستوفوبیا رو تجربه می‌کنی و این دقیقاً همون چیزیه که می‌تونه آینده زمین رو تغییر بده!
منبع: +
