حتماً بارها شنیدین که آدم‌ها بعد از یه دوره استرس شدید، موهاشون میریزه یا کَچل شدن ناگهانی میگیرن. خودمم همیشه برام سوال بود که واقعاً استرس چطور میتونه این بلا رو سر موهای ما بیاره؟ تازه حالا دانشمندها یه قدم بزرگ برداشتن و فهمیدن ماجرا دقیقاً چیه! این موضوع رو توی یه مقاله جدید که تو مجله Cell چاپ شده، بررسی کردن (Cell یه مجله علمیه که مطالبش درباره سلول‌ها و بدن ماست).
یه بیولوژیست بازسازی به اسم یا-چی هسو (Ya-Chieh Hsu) از دانشگاه هاروارد تو این تحقیق همکاری داشته و خودش گفته: “همیشه برام جذاب بوده که تجربه‌های زندگی چطور روی بدنمون اثر میذارن.” در واقع قبلاً همه می‌دونستن استرس بدجور روی بدن اثر میزاره: خوابتون رو بهم میریزه، باعث تپش قلب میشه یا حتی عضله درد و بدن درد میاره. ولی حالا تحقیق جدید نشون داده که استرس چطور دقیقاً روی موها تاثیر میذاره، مخصوصاً بیماری‌های خاصی مثل آلوپسی آره‌آتا (Alopecia Areata) که باعث میشه سیستم ایمنی به پیاز مو حمله کنه و تیکه‌تیکه موها بریزه.
بذارین خیلی خودمونی توضیح بدم چی شد. هر کسی حدود صد هزار تار مو روی سرش داره و این موها رو یه سری سلول خاص به اسم HF-TACs (حالا این یعنی سلول‌های سریع‌الانقسامِ پیاز مو) تولید میکنن. حالا موضوع اینجاست که وقتی استرس داریم، بدن میره روی حالت «فرار یا مبارزه» (fight-or-flight mode؛ یعنی همون لحظه‌هایی که فقط میخواد زنده بمونه و به بقیه کارا، مثل رشد مو اصلاً اهمیتی نمیده!).
محقق‌ها یه آزمایش بامزه طراحی کردن: به موش‌ها یه ماده تزریق کردن که شبیه همون تندی فلفل‌قرمز عمل میکنه (اسمش رزینی‌فرتوکسین resiniferatoxin ـه) تا استرس وارد کنن. نتیجه؟ ظرف ۲۴ ساعت، ۳۰٪ از سلول‌های پیاز موی موش‌ها نابود شد! این ماده باعث میشه سیستم عصبی سمپاتیک (sympathetic nervous system؛ همون بخشی که مسئول واکنش استرس و آدرنالینه) فعال بشه. هر جا که ریزش مو بیشتر بود، فیبرهای عصبی سمپاتیک بیشتری هم دیده شد.
یه نکته خیلی باحال: اگه سیگنال‌های این اعصاب رو بلاک میکردن، ریزش مو هم متوقف میشد! حتی اگر گیرنده‌های خاصی که به نوراپی‌نفرین (norepinephrine؛ یه نوع ماده شیمیایی که اعصاب موقع استرس ترشح میکنن) حساس بودن رو مهار میکردن، باز هم موها نمیریخت!
خب، این HF-TACها برای اینکه بتونن سریع رشد کنن، حسابی به میتوکندری‌هاشون نیاز دارن (میتوکندری همون پاوربانک داخلی سلوله که انرژی تولید میکنه). وقتی استرس میاد، نوراپی‌نفرین باعث میشه یه عالمه یون کلسیم وارد میتوکندری بشه. این یه شوک بزرگه و کلاً میتوکندری رو از کار میندازه. سلول نمیتونه انرژی تولید کنه و کنترل بالانسش رو از دست میده و بدتر از اون، میترکه!
حالا باید بدونین سلول‌های مو همیشه زندگی طولانی ندارن، بلکه وارد مرحله‌ای بنام کاتاژن (catagen؛ یه مرحله کنترل‌شده برای نابودی تعدادی سلول مو) میشن. ولی، وقتی این مرگ به خاطر استرس باشه، کلاً از اون حالت قانونمند خارج میشن و با فرآیند مرگ غیرقابل کنترل به اسم نکروز (necrosis) از بین میرن. همین هم باعث التهاب شدید توی اون منطقه میشه.
حالا چه اتفاقی میفته؟ سیستم ایمنی واسه مقابله با آسیب وارد عمل میشه. اما مشکل اینجاست که یه سری سلول ایمنی نوظهور بوجود میان که انگار آموزش دیدن به بافت بدن حمله کنن (به اینا میگن self-reactive). این سلول‌ها مثل آدمای بد وارد پیاز مو میشن و تخریبش میکنن که دقیقاً شبیه وضعیت بیماری آلوپسی آره‌آتاست.
اما یه سوال هم همیشه مطرح بوده: چرا بعضی آدم‌ها سال‌ها بعد از استرس هم دوباره ریزش مو میگیرن و این داستان ادامه داره؟ جواب این سوال رو هم تو همین تحقیق دادن. موش‌هایی که یه بار استرس شدید رو تجربه کرده بودن اگه بعداً دچار التهاب (مثل عفونت) میشدن، دوباره همون سلول‌های ایمنی به پیاز مو حمله میکردن. اما اگر موش از اول استرس ندیده بود، این اتفاق نمیفتاد. یعنی بدن یاد میگیره هر بار با استرس یا التهاب تازه، همون واکنش اشتباه رو تکرار کنه.
این کشف یعنی ممکنه خیلی از ریزش موهای زمان استرس – حتی اگه شدید و تشخیص‌داده‌نشده نباشن – هم از همین راه بیان. بیماری تلوژن افلوویوم (telogen effluvium؛ یه نوع دیگه ریزش مو که با استرس مربوطه) هم احتمالاً همین مسیر رو داره. هسو میگه که هنوز خیلی چیزها درباره ارتباط استرس و بیماری‌های خودایمنی باید یاد بگیریم.
البته فعلاً همه این آزمایش‌ها روی موش بوده. ولی راه برای درمان‌های جدید بازشده، چون حالا نقطه‌هایی مشخص پیدا شده که میشه اونجاها رو هدف گرفت و شاید جلوی ریزش مو رو گرفت. خود محقق‌ها گفتن در آینده دنبال داروها و درمان‌های دقیق‌تر میرن تا هم ریزش موی ناشی از استرس، هم بیماری‌های مشابه خودایمنی رو بهتر بفهمن و درمان کنن.
در آخر همین رو بگم که این مقاله فقط برای اطلاع‌رسانیه و اصلاً جای توصیه پزشکی نیست؛ پس اگه واقعاً مشکل ریزش مو دارید، با یه دکتر مشورت کنین! 😉
منبع: +
