بچهها یه خبر داغ دارم! چند روز پیش یه لکه خورشیدی خیلی بزرگ (اصلاً شوخی نمیکنم، واقعاً عظیم!) رو سطح خورشید ظاهر شده که تقریباً همون اندازهایه که ۱۶۵ سال پیش باعث شد بزرگترین طوفان خورشیدی ثبتشده دنیا شکل بگیره. تازه نکته جالبتر اینه که همین الان دقیقاً روبهروی زمینه و داره مستقیم بهمون نگاه میکنه!
حالا لازم نیست بترسید یا فکر کنید که آخرالزمان شده؛ ولی راستش این لکه خورشیدی میتونه طی یکی دو هفته آینده باعث بشه شفقهای قطبی (همون چراغونیای رنگی توی آسمون شب) رو بیشتر ببینیم یا یه مقدار مشکلات تکنولوژیکی مثل نویز رادیویی برامون پیش بیاد. ولی دانشمندا میگن احتمال اینکه همین الان قدرتش در حد اون رویداد معروف “Carrington Event” (همون طوفان خرابیباری که کلی تلگراف سوزوند) بشه، خیلی کمه.
این مجموعه لکه خورشیدی که اسم علمیشون AR 4294-4296 هست، درواقع دوتا لکه هستن که از لحاظ مغناطیسی با هم قاطی شدن. جالب اینه که اول از خورشیدِ سمت ما دیده نشد، بلکه مریخنورد Perseverance ناسا که رو مریخه (!) یه هفته زودتر تونستش ببینه، چون اون موقع لکهها هنوز تو سمت پشتی خورشید بودن.
بری بگم این لکه خورشیدی جدید، تقریباً هماندازهی همون لکهایه که “ریچارد کرینگتون” (یه منجّم بریتانیایی) تو سال ۱۸۵۹ دید و ثبت کرد. فقط بدونید اون رویدادِ کرینگتون خودش قویترین طوفان خورشیدی تاریخ بشر بود که حتی کابلهای تلگراف رو سوزوند و تو نیمکره شمالی مردم تو شب بدون برق، روزنامه میخوندن!
یه توضیح کوچیک: لکه خورشیدی یعنی همون بخشای تیرهای که رو سطح خورشید دیده میشن و مربوط به فعالیت مغناطیسی زیاد هستن. تو این لکهها، مغناطیس قوی و پیچیده دور هم جمع میشه و بعضی وقتها این خطوط مغناطیسی نامرئی، خم میشن و میشکنن و یهو کلی انرژی آزاد میکنن. به این انفجار بزرگ انرژی “شراره خورشیدی” یا Solar Flare میگن. اگر این شراره خیلی قوی باشه (مثلاً X-class، که قویترین نوع طبق دستهبندیِ NOAA، یعنی سازمان وضعیت اقیانوس و جو آمریکا، هست)، میتونه تمام ماهوارههامون و حتی برق بعضی کشورها رو هم مختل کنه!
حالا بعضی وقتا علاوه بر آزاد شدن انرژی، حجم عظیمی از پلاسما (یعنی گاز خیلی پرانرژی پر از ذره باردار) به بیرون پرتاب میشه که بهش میگن “خروج جرم تاجی” یا CME (coronal mass ejection). اگر این CME به زمین برسه، میتونه توی میدان مغناطیسی زمین اختلال بندازه و طوفان ژئومغناطیسی بسازه که یعنی: رادیو قطع و وصل میشه، سیستمهای برق عجیب غریب کار میکنن، ماهوارهها آسیب میبینن و… در عوض آسمون هم بعضی وقتا با شفقهای قطبی بینظیر رنگی میشه!
برگردیم سر بحث اصلی. این لکه خورشیدی جدید جزو بزرگترین لکههای ۱۰ سال اخیره و نشون داده که حتی میتونه شراره X-class هم بزنه (یعنی همون قویها). اما مهمه بدونین فقط بزرگ بودن لکه خورشیدی ملاک نیست؛ باید ساختار مغناطیسی پیچیده و آماده انفجار هم داشته باشه. بعضی لکهها خیلی گندهان اما آروم و بیخطر از کنارمون رد میشن.
این AR 4294-4296 چون میدان مغناطیسی بههمریختهای داره، بالفعل احتمال شراره و حتی CME هست. اما فعلاً از دانشمندا و سایت Spaceweather.com خبر رسیده که احتمال یه سوپراستورم واقعی مثل کرینگتون فعلاً خیلی کمه. البته این لکهها اونقدری بزرگ هستن که اگر فعلاً کاری نکنن شاید تا کریسمس دور بعدی خورشید رو بزنن و دوباره از سمت ما دیده بشن!
یه نکته باحال! دانشمندا میگن تو سال ۱۸۵۹ اون شراره خورشیدی کرینگتون حدوداً قدرت X45 داشته (یعنی ۵ برابر قویتر از قویترین شراره این ده سال اخیر، که X7 بوده و اکتبر ۲۰۲۴ اتفاق افتاد). اگر همچین چیزی امروز اتفاق بیفته، همه ماهوارهها تعطیل میشن و شبکه برق کلی کشورها فلج میشه. دانشمندا میگن احتمال داره خسارتش بالای ۱ تریلیون دلار باشه. واقعاً اعداد بزرگیه!
حالا چرا کل این چند سال خورشید انقدر فعال شده؟ جریان اینه که خورشید هر ۱۱ سال یه چرخه داره که بهش میگن “اوج خورشیدی” یا Solar Maximum. این چند سال اخیر تو قله این چرخه بودیم و شرارهها و CMEهای قوی هم زیاد شدن. مثلاً سال ۲۰۲۴ رکورد تعداد شراره X-class رو از زمان شروع ثبتهای مدرن (۱۹۹۶) زد! تازه تو ماه می ۲۰۲۴ هم یه سوپراستورم و شفقهای خیلی عجیب و فوقالعاده داشتیم که دانشمندا میگن شاید تو ۵۰۰ سال گذشته کمتر دیده شده باشن.
در آخر، هیجانانگیزه که داریم بزرگترین لکه خورشیدی یه دهه اخیر رو راحت با تلسکوپ و حتی گاهی دوربینهای ساده میبینیم. شاید تو همین روزا شفق قطبیهای خیلی رنگی هم نصیب مناطق مختلف بشه (اگه خوششانس باشیم!). دانشمندا هم مراقب ماجرا هستن که اگر یهویی شراره یا CME اومد سمت زمین، زود خبر بدن. فعلاً فعلاً جای نگرانی جدی نیست، اما داستان این غول خورشیدی واقعاً جذابه!
اگر کنجکاو شدی و میخوای درباره خورشید و شرارههای خورشیدی یا شفق قطبی بیشتر بدونی، یه عالم لینک جالب تو خود مقاله اصلی هست که فقط کافیه اسمشون رو سرچ کنی تا بیشتر کیف کنی! 😉
منبع: +
