جنگ برای نجات ماهی‌ها: چین ۳۰۰ سد رو ترکوند تا یه رودخونه ‌رو زنده کنه!

خب بچه‌ها، حاضرید یه قصه باحال از طبیعت چین بشنوید؟ داستانمون درباره یه عملیات فوق‌العاده بزرگ و عجیب توی چین هست که باعث شده شاید ماهی‌هایی که همه فکر می‌کردن منقرض شدن، دوباره امید بگیرن!

همه‌چی از رودخونه چی‌شویی (Chishui River) شروع شد. اینجا رو به عنوان یکی از آخرین جاهای امن واسه ماهی‌های کمیاب و خاص منطقه یانگ‌تسه می‌شناسن. حالا یانگ‌تسه یعنی چی؟ یانگ‌تسه بزرگترین و طولانی‌ترین رودخونه آسیاست که چهار هزار مایل (یعنی تقریبا شیش هزار و چهارصد کیلومتر!) طولشه. چی‌شویی هم یکی از شاخه‌های اصلی اون توی شمال غرب چینه و بهش می‌گن «رودخونه قرمز».

حالا این رودخونه چی‌شویی تا همین اخیراً پر از سد و نیروگاه برق آبی شده بود. نیروگاه برق آبی یعنی جایی که با سد بستن روی رودخونه و جمع کردن آب، برق تولید می‌کنن. البته برق مفید و لازمه، ولی جریان طبیعی آب رو خراب و جاده ماهی‌ها رو برای مهاجرت و تخم‌ریزی قطع می‌کنه. این باعث شده بود خیلی از ماهی‌های بومی مثل «ماهی خاویاری یانگ‌تسه» تقریباً منقرض بشن. و مثلا IUCN که یه سازمان جهانه برای تعیین وضعیت حیوانات و گیاهان (مثل لیست قرمز جانوران در معرض خطر)، اعلام کرد این ماهی تو طبیعت دیگه وجود نداره.

برای چندین دهه، توسعه خودسرانه سد و نیروگاه باعث شد جمعیت ماهی‌ها، موجودات بی‌مهره (مثل حلزون و کرم‌ها) و دوزیستان (مثل قورباغه‌ها و سمندرها) به شدت کم بشه. اما از سال ۲۰۲۰ دولت چین تصمیم گرفت یه کار خفن و عجیب بکنه: برگشتن و شروع کردن به خراب کردن سدها و خاموش کردن نیروگاه‌ها! شاید باورتون نشه ولی تا پایان ۲۰۲۴ دیگه ۳۰۰ تا از ۳۵۷ سد این رودخونه رو برداشتن و ۳۴۲ تا از ۳۷۳ نیروگاه کوچیک برق آبی رو هم بستند یا تعطیل کردن. اینا رو خبرگزاری رسمی شین‌هوا (همون رسانه مشهور دولتی چین) اعلام کرد.

حالا چرا این کار رو کردن؟ هدفشون این بود که جریان و گردش طبیعی آب رو به رودخونه برگردونن، راه‌هایی که برای ماهی‌ها بریده شدن رو دوباره وصل کنن و شرایط رو برای تخم‌ریزی و زندگی ماهی‌ها بهتر کنن.

واسه امتحان اینکه آیا سبک زندگی ماهی «خاویاری یانگ‌تسه» واقعاً می‌تونه احیا بشه یا نه، یه تیم دانشمند به رهبری «لیو فی» از موسسه هیدروبیولوژی آکادمی علوم چین، دو سری ماهی پرورشی رو توی چی‌شویی آزاد کردن—یکی توی ۲۰۲۳ و یکی ۲۰۲۴. فروردین ۲۰۲۵ هم بیست تا ماهی بالغ رو توی قسمت استان گوییژو انداختن تو آب تا ببینن آیا می‌تونن تو طبیعت زنده بمونن و خودشون تخم‌ریزی کنن یا نه. نتیجه چی شد؟ باحال اینجاست: وسطای همین فروردین، پژوهشگرا دیدن که ماهیا واقعاً دارن اسپاون (یعنی تخم‌ریزی ماهیا که کلی اهمیت داره برای بقای نسلشون) می‌کنن و حتی بچه‌ماهی‌ها هم از تخم بیرون اومدن! یه اتفاق تاریخی، چون از سال ۲۰۰۰ دیگه چنین چیزی دیده نشده بود.

اما این فقط به برداشتن سد ختم نمی‌شه. چین یه سری کارای دیگه هم کرده تا وضع اکوسیستم بهتر بشه. مثلاً از سال ۲۰۲۰ یه قانون ممنوعیت ماهیگیری به مدت ۱۰ سال گذاشتن، دیگه کسی نمی‌تونه بیاد فقط با تور و قلاب هر چی ماهی هست جمع کنه. شن‌برداری از کف رودخونه رو هم محدود کردن. (شن‌برداری یعنی برداشتن شن و ماسه برای ساخت‌وساز که اکوسیستم رودها رو بهم می‌ریزه.) همچنین سختگیری روی پروژه‌های عمرانی جدید اطراف رودخونه‌ها، همه اینا باعث شده تنوع زیستی و کیفیت آب خیلی بهتر بشه.

آمار باحال دیگه اینکه تو استان سیچوان تا پایان ۲۰۲۱ بیش از ۵۱۳۱ نیروگاه برق آبی بررسی و ساماندهی شد و ۱۲۲۳ تاشونو کامل بستن.

همونطور که «ژو جیانجون» استاد مهندسی هیدرولیک دانشگاه تسین‌هوا می‌گه، تخریب و برداشتن نیروگاه همیشه به معنی خراب کردن کاملشون نیست. مهم اینه که بعد از توقف تولید برق، شیوه کنترل آب تغییر کنه و بیشتر هماهنگ با نیازهای اکوسیستم باشه. (یعنی فقط به فکر تولید برق نباشن، بلکه به طبیعت هم اجازه بدن خودش رو ترمیم کنه.)

نتایج این برنامه واقعاً قابل توجه بوده: گزارش سال ۲۰۲۳ از طرف پکن (بیجینگ) نشون داد که کیفیت آب تو بیشتر قسمت‌های این رودخونه عالیه و جمعیت ماهی‌ها و دوزیستان و حتی بی‌مهره‌ها یه مقدار داره جون می‌گیره.

در کل، چین با این حرکت بزرگ نشون داد داره نگاهش رو از “حفظ بیشترین تولید برق” به “حفظ سلامت اکوسیستم رودخونه” تغییر می‌ده. اگه این پروژه جواب بده، می‌تونه یه مدل باحال برای کشورهایی باشه که رودهاشون رو خیلی توسعه دادن و ماهیاشون در حال نابودی‌ان.

پس دفعه بعدی که درباره حفاظت از طبیعت می‌شنوید، یادتون باشه گاهی وقتا با خراب کردن چند تا سد، جریان زندگی دوباره برمی‌گرده! 🐟🌊

منبع: +