یه خبر باحال از فنلاند دارم! میدونی این خزهها رو که همیشه کنار جوی آب و جاهای خیس میبینیم؟ معلوم شده یه جور خزه معمولی که اسمش Warnstorfia fluitans هست، قدرت عجیبی داره: میتونه فلزات سنگین و سمی آب رو، اونم بدون هیچ نیروی برق یا مواد شیمیایی، مثل اسفنج جذب کنه!
اصلاً داستان از جایی شروع شد که محققای دانشگاه Oulu دیدن این خزه توی معدنهای قدیمی فنلاند، مخصوصاً اطراف معدن Pyhäsalmi، داره وسط آبهای خیلی اسیدی و پر از فلزات سنگین گل و گشاد رشد میکنه! جالبه بدونی تو این شرایط اغلب گیاهها زنده نمیمونن، چون آبش اینقدر اسیدی و پر فلزاته که هر چیزی رو نابود میکنه، ولی این خزهها تازه اونجا کیف هم میکنن!
البته یه نکته مهم اینه که خود خزه به تنهایی این کارو نمیکنه؛ کلی دوست میکروسکوپی داره توی بافتش میچرخن. بهشون میگن “میکروبهای اندوفیت”، یعنی میکروبهایی که توی بافت گیاهها زندگی میکنن و کمکشون میکنن با شرایط سخت کنن. مثلاً این دوتا میکروب: Phialocephala bamuru و Hyaloscypha hepaticola، تقریباً همیشه توی خزههایی که تو آب آلوده بودن پیدا میشن. دانشمندا حتی تونستن این میکروبها رو توی آزمایشگاه هم پرورش بدن.
کاری که این ترکیب خزه و میکروبا انجام میده اینه که محیط شیمیایی داخل خزه رو تغییر میده، اونقدر که فلزات سمی مثلاً آهن، کادمیوم، مس، روی، نیکل و آرسنیک، دیگه تو آب حل نمیمونن و تهنشین میشن یا به فرم بیخطرتر در میان. یعنی خزه حکم یه اسفنج رو داره که فلزات رو به خودش میچسبونه و کمکم از آب جمع میکنه؛ و تازه آخرشم میتونی خزههای پر از فلز رو جمع کنی و دور بندازی!
جریان خیلی جدیتر از این حرفاست، چون به خاطر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، فلزات آلوده داره از معادن متروکه یا جنگلهای مرطوب بیشتر وارد جویبار و دریاچههای شمال اروپا میشه. با توجه به سرمای هوا، دورافتادگی و خراب شدن زیرساختها، استفاده از سیستمهای شیمیایی یا تصفیهخونهها خیلی جاها غیرممکنه.
آزمایشات نشون داده خزه میتونه تو کمتر از سه هفته مواد مغذی مثل فسفات و نیترات رو از آب حذف کنه، اما برای فلزات سنگین مدت بیشتری لازمه، احتمالاً چند هفته. الان تیم داره کار میکنه تا ببینه تحت شرایط مختلف چقدر موثره.
این پروژه، فقط کار محققای فنلاند نبود؛ با معدن Pyhäsalmi و شرکت Steel Outokumpu هم همکاری داشتن و حتی نمونه خزه از معدن تعطیل Saattopora در فنلاند و معدن Adakgruvan تو سوئد هم جمع کردن. مقایسه کردن خزهی جاهای آلوده رو با خزهی آب تمیز و دیدن فرقش خیلی زیاده.
یه نکته جالبتر: گروه پروفسور Anna-Maria Pirttilä داره روشهایی میسازه که این میکروبها و خزهها رو به شکل محصول برای کاربردای صنعتی، محیطزیستی و حتی تصفیه جنگلها وارد بازار کنه. قراره مرحله بعدی رو توی نهرهای پرآهن جنگلهای شمال فنلاند، نزدیک دریاچه Jäälinjärvi آزمایش کنن.
کایسا لهوسما، محقق تیم، میگه خزهها رو نباید مثل آشغال ببینیم که راه آب رو میبندن. اینا دارن آب آلوده شمالی رو نجات میدن! خلاصه خزه و دوستای میکروبیش، بیسروصدا اما قوی و هوشمند، قهرمانهای جدید مقابله با آلودگی فلزات سنگین تو آب شدن.
این تحقیقات با جزئیات بیشتر توی مجله iMetaOmics منتشر شده.
منبع: +
