تا حالا فکر کردی آدم‌ها از کی شروع کردن از حیوانا مریضی بگیرن؟ خب یه تیم از دانشمندها تو یه تحقیق جدید با بررسی دی‌ان‌ای آدم‌هایی که هزاران سال پیش زندگی می‌کردن، فهمیدن این داستان حداقل ۶۵۰۰ سال پیش شروع شده!
اول بذار یه چیزی رو روشن کنم: وقتی می‌گیم بیماری‌های زئونوتیک، یعنی اون مریضی‌هایی که مستقیم از حیوانات به انسان‌ها منتقل می‌شن. مثلاً آنفلوآنزا و کرونای خودمون نمونه‌های معروفشن. حالا توی این تحقیق، دانشمندها اومدن دی‌ان‌ایِ ۱۳۱۳ نفر آدمی که تو اروپا و آسیا تا ۳۷۰۰۰ سال پیش زندگی می‌کردن رو بررسی کردن و باهاش یه نقشه و جدول درست کردن که نشون می‌ده تو طول تاریخ چجوری این بیماری‌ها وارد دنیای آدم‌ها شدن و چرخیدن.
جالبیش اینجاست که اونا تونستن قدیمی‌ترین مدارک بیماری زئونوتیک رو پیدا کنن — یعنی همون مریضی‌هایی که از حیوانات اومدن سمت انسان — و این نمونه مربوط به ۶۵۰۰ سال پیش بوده. اما محققها گفتن البته احتمال داره این انتقال‌ها حتی زودتر از اینم بوده باشه، ولی خب شواهد فعلاً همینقدر رو نشون می‌ده. جالبه بدونی اون زمان‌ها تازه آدما کم‌کم کشاورزی و دام‌پروری رو شروع کرده بودن و روز به روز با حیوانات بیشتر سر و کله می‌زدن. همین نزدیکی باعث شد این مریضی‌ها راحت‌تر پابه دنیای آدما بذارن.
یه چیزی که خیلی جالب بود اینه که اونا تو نمونه‌های حدود ۵۰۰۰ سال پیش، کلی شواهد غیرعادی از بیماری‌های زئونوتیک پیدا کردن. دلیلش مشخصه: دقیقاً همون زمان بود که دام‌پروری تو خیلی جاها مرسوم شد و حیوانات دیگه جزو زندگی روزمره آدم‌ها شدن. (آقا جالب بدونی، طبق شواهد، آدما از حدود ۸۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش شروع کردن حیوانات رو اهلی کنن ولی این قضیه کم‌کم و تو مناطق مختلف پخش شد.) تازه مهاجرت آدما هم تو انتقال بیماری‌ها نقش داشته. یعنی وقتی یه نفر با خودش یه مریضی از یه نقطه به یه جمعیت جدید می‌برد که قبلاً اون بیماری رو ندیده بودن، احتمال پخش شدنش زیادتر می‌شد.
الانم که صحبتش رو می‌کنیم، بیشتر از ۶۰ درصد بیماری‌های عفونی جدیدی که تا حالا اومدن یا در حال پیدایشن، از همین مدل زئونوز هستن. یعنی هنوزم رابطه‌ی ما و حیوانا برای سلامتی‌مون خیلی مهمه.
برای اولین بار بعضی سؤالای قدیمی جواب گرفتن: مثلاً اینکه اصلاً چه زمانی و کجاها این میکروب‌ها و بیماری‌ها وارد زندگی انسان شدن. دلیلش اینه که تکنولوژی جدید به دانشمندها این امکان رو می‌ده از دی‌ان‌ای استخوان و دندون آدما، رد و نشونای بیماری‌ها رو پیدا کنن. تو این مطالعه، کلآ تونستن دی‌ان‌ای ۲۱۴ میکروب/ویروس بیماری‌زا رو تو نمونه‌هاشون پیدا کنن!
مثلاً قدیمی‌ترین نمونه‌ای که پیدا کردن و یه پاتوژن (یعنی عامل بیماری‌زا) توش بود، مربوط به Corynebacterium diphtheriae بود، همون باکتری بدجنسی که باعث دیفتری میشه — یه بیماری عفونی که تو گلو ایجاد عفونت می‌کنه و می‌تونه خیلی خطرناک بشه. رد دی‌ان‌ای این میکروب رو توی یکی از آدم‌های دوران میان‌سنگی (همون Mesolithic) پیدا کردن که مال حدود ۱۱۴۰۰ سال پیش میشه! چقدر قدیمیه واقعاً!
اما معمولاً وقتی حرف از زئونوز میشه یاد بیماری‌هایی مثل یرسینیا انتروکولیتیکا (Yersinia enterocolitica) می‌افتیم، که باعث یرسینیوز میشه — این بیماری بیشتر باعث اسهال و تب میشه. تو این مطالعه ۱۲ تا موردش رو پیدا کردن که قدیمی‌ترین‌ش مال ۶۵۰۰ سال پیش تو دانمارک بوده!
حتی رد بعضی بیماریای معروف مثل طاعون (همون plague!) رو هم تو نمونه‌ها دیدن. باکتری Yersinia pestis رو توی حدود ۳ درصد نمونه‌ها پیدا کردن — یعنی ۴۲ تا مورد مشکوک.
فقط یه نکته: اونا باکتریِ عامل سل انسانی (Mycobacterium tuberculosis) رو تو چیزی که داشتن پیدا نکردن. دلیلش هم این بوده که این باکتری‌ها معمولاً مقدار خیلی کمی تو خون پخش می‌شن (low-load bloodstream infection یعنی بیماری‌هایی که تو خون زیاد نمی‌چرخن)، و فناوری مطالعه بیشتر می‌تونه میکروب‌هایی رو پیدا کنه که توی خون زیاد بودن.
یه نکته جالب دیگه: تو این مطالعه دانشمندها دی‌ان‌ای رو اول از استخوان و دندون به دست آوردن. بعدش هم هر چی دی‌ان‌ای انسانی بود رو کنار گذاشتن تا فقط بتونن بفهمن کدوم دی‌ان‌ای‌ها مربوط به میکروب‌هایی بوده که بیماری‌زا هستن و کدوم‌ها فقط مربوط به خاک و بقایای تجزیه و محیط‌زیست اطراف بودن. یه اشاره هم بکنم که “میکروبیوم” یعنی مجموعه میکروب‌هایی که به طور طبیعی تو بدن (مثلاً روده یا دهان) آدما وجود دارن و مریضی ایجاد نمی‌کنن. همینا رو هم جدا کردن تا فقط پاتوژن‌های واقعی رو ردیابی کنن.
البته یه ایراد کار رو هم خودشون گفتن: فعلاً این تکنولوژی فقط می‌تونه دی‌ان‌ای رو پیدا کنه، نه آر‌اِن‌ای. آر‌ان‌ای (RNA) همون ملکولی هست که مثل دی‌ان‌ای حامل اطلاعات ژنتیکی بعضی ویروس‌هاست. مثلاً ویروس آنفلوآنزا آر‌ان‌ای داره، برای همین نمی‌تونستن از نمونه‌های قدیمی، آنفلوآنزا رو هم دنبال کنن چون آر‌ان‌ای خیلی ناپایدارتر از دی‌ان‌ایه و زودتر تجزیه میشه.
رهبر تیم تحقیق، یه آقای پروفسور به اسم مارتین سیکورا (استاد دانشگاه کپنهاگ)، گفته “تا به حال موفق نشدیم آر‌ان‌ای رو از بقایای باستانی دربیاریم چون خیلی آسیب‌پذیرتره”.
خلاصه این تحقیق بزرگ‌ترین تحقیقی بوده که تا الان روی تاریخ بیماری‌های عفونی بشر انجام شده و خودشون می‌گن ممکنه تو آینده پزشکی هم تاثیر بذاره. مثلاً از بازسازی ژنوم (ترتیب کامل ژن‌ها) بعضی میکروب‌ها تو نمونه‌ها تونستن نسخه کامل ژنتیک اون بیماری رو به دست بیارن. این خودش امکان ساخت واکسن‌های جدید رو می‌ده که شاید حتی بتونیم خودمون رو برای بیماری‌هایی که قبلاً وجود داشتن ولی الان نیستن، آماده کنیم!
در کل، این مطالعه تو دنیای باستان‌شناسی و پزشکی یه انقلاب حساب میشه. هم بهمون نشون داد از کی و چطوری داریم از حیوانات بیماری می‌گیریم، هم ممکنه وقتی یه میکروب قدیمی دوباره پیداش بشه، جلوی گسترشش رو بهتر بگیریم!
منبع: +
