اگه یکی از اون آدم‌هایی هستی که داستان ژنتیک و تکنولوژی رو دوست داره و از طرفی نگران کلسترول بالا هم هستی، این مقاله مخصوص توئه! این روزا کلی سر و صدای یه درمان آزمایشی واسه کلسترول بالا به اسم VERVE-102 به راه افتاده که احتمالاً قراره انقلاب تو درمان بیماری‌های قلبی ایجاد کنه. بذار برات توضیح بدم ماجرا از چه قراره و اصلاً این درمان چیه و چطوری کار می‌کنه!
خب اول از همه، VERVE-102 یه جور gene therapy یا درمان ژنیه. یعنی چی؟ یعنی با دستکاری ژن‌های بدن آدم (همون DNA که نقشه بدنمونه)، سعی می‌کنن مشکلات رو ریشه‌ای حل کنن. تو این داستان، هدف مدیریت کلسترول بد خون، یعنی LDL ـه. (LDL همون چربی بدیه که اگه زیاد بشه، شانس گرفتگی رگ و مشکلات قلبی رو بالا می‌بره.)
فعلاً روی دو دسته آدم این درمان رو تست می‌کنن: یکی اونایی که «فامیلیال هایپرکلسترولمیا» دارن (یعنی به طور ارثی کلسترولشون بالاست) و یکی اونایی که زودتر از معمول گرفتار بیماری عروق کرونر قلب شدن. توضیح اضافی: بیماری عروق کرونر یعنی همون تنگی رگ‌های قلب که اکسیژن کافی به عضله قلب نمی‌رسه و ممکنه باعث مشکلات جدی قلبی بشه. معمولاً می‌گن اگه تو خانم‌ها قبل ۶۵ سالگی و تو آقایون قبل ۵۵ سالگی این اتفاق بیافته، می‌گن بیماری زودرس یا premature CAD.
حالا بریم سر عملکرد این VERVE-102 باحال! داستانش از جایی شروع میشه که، این درمان از یه نسخه تغییریافته از CRISPR استفاده می‌کنه. CRISPR رو شنیدی؟ یه تکنولوژی خیلی معروف ژنتیکی که باهاش میشه ژن‌ها رو مثل قیچی برش داد! اما قضیه VERVE-102 یه ذره متفاوته: اینجا به جای بریدن دوطرف DNA، از روشی به اسم “base editing” استفاده می‌کنن. سریع توضیح بدم: base editing یعنی بجای قیچی کردن کل ژن، تنها یه حرف از کد ژنتیکی رو عوض می‌کنن! اینجوری ریسک اضافه شدن اشتباهی جهش (mutation) به DNA خیلی کمتر میشه و کار تمیزتر پیش میره.
هدف این درمان ژن PCSK9 ـه. اگه نمی‌دونی این چیه، بذار برات بگم: PCSK9 یه ژنه که تعداد گیرنده‌های LDL رو روی سلول‌های بدن کنترل می‌کنه. این گیرنده‌ها کمک می‌کنن کلسترول بد (LDL) از خون جمع بشه. حالا اگه PCSK9 بیش‌فعال باشه (که تو بیماری fH همین‌طوره)، گیرنده‌های LDL رو قبل از اینکه برسن به سطح سلول، خراب می‌کنه. نتیجه: کلسترول خون بالا میره و دردسر درست میشه!
VERVE-102 با تکنیک base editing میره سراغ همین PCSK9 و عملاً این ژن رو خاموش می‌کنه؛ به‌خصوص تو کبد که مرکز تصفیه و مدیریت کلستروله. همه ماجرا تو یه تزریق وریدی ساده اتفاق می‌افته که بین دو تا چهار ساعت طول می‌کشه و بعد بدن پاسکاری رو خودش انجام میده!
تو آزمایش‌هایی که تا الان انجام دادن، ۱۴ نفر با این درمان تست شدن (همه‌شون یا fH داشتن یا زودتر دچار CAD شدن). نکته جالب: «فقط با یه دوز» به طور متوسط کلسترول بد خونشون تا ۵۳ درصد کم شده! بین کسایی هم که بالاترین دوز رو گرفتن، بعضیا حتی تا ۶۹ درصد کاهش LDL داشتن. (یعنی واقعاً باور نکردنیه!)
نکته مثبت دیگه اینه که هیچ عوارض جانبی جدی یا مشکل آزمایشگاهی خاصی تو این گروه‌ها گزارش نشده. یعنی آدم‌ها درمان رو به خوبی تحمل کردن و فعلاً همه چی عالی پیش رفته.
الان شرکت Verve Therapeutics داره گروه چهارم شرکت‌کنندگان رو هم جذب می‌کنه تا با یه دوز بالاتر امتحان کنه. جالبه بدونی این افراد رو دارن از کشورهای مختلف مثل انگلیس، کانادا، استرالیا، نیوزلند و حتی اسرائیل جذب می‌کنن. تا فروردین امسال، دو نفر تو این گروه جدید تحت درمان قرار گرفتن و به زودی نتایجش قراره منتشر بشه.
خبر خوب دیگه برای طرفدارهای این درمان اینه که اداره غذا و داروی آمریکا (همون FDA) به این درمان جایگاه «Fast Track» داده؛ یعنی روند تایید و مراحل بررسی رو سریع‌تر انجام میدن چون پتانسیل مهمی داره. مرحله بعدی کارآزمایی بالینی قراره تو آمریکا هم برگزار شه و شرکت‌کننده‌های بیشتری وارد تست می‌شن.
خب، در کنار همه این اخبار خوب، باید یادآوری کنم که هنوز باید آزمایش‌های بزرگ‌تر و طولانی‌تری انجام بشه تا مطمئن شن درمان واقعاً ایمن و مؤثره و بعد تایید نهایی بدن. اما اگه موفق بشه، واقعاً می‌تونه مفهوم درمان بیماری‌های قلبی رو عوض کنه؛ از دارودرمانی مادام‌العمر به یه تزریق – تموم شد و رفت!
تازه یه نکته اقتصادی ـی هم هست: شرکت Lilly (که از غول‌های دارویی دنیاس) همین خرداد امسال شرکت Verve رو خریده تا توسعه این درمان رو ادامه بده و سریع‌تر به بازار برسونه.
خلاصه که اگه این درمان جواب بده، می‌تونه اولین درمان in vivo ویرایش ژنی باشه که واقعاً تعداد زیادی از بیماران رو تحت پوشش قرار میده و نیاز به داروی دائمی رو تموم می‌کنه. (in vivo هم یعنی درمان مستقیم تو بدن انجام میشه، نه اینکه سلول‌ها رو بیارن بیرون و دستکاری کنن.)
آخرسر یادآور شم این مقاله صرفاً اطلاعات داره و جایگزین مشاوره پزشکی یا تصمیم‌گیری درمانی نیست! خلاصه اگه دنبال تکنولوژی و درمان‌های جدید می‌گردی یا بیماری قلبی نگرانت کرده، این خبر می‌تونه بود امیدبخشی برات باشه. آینده علوم پزشکی داره واقعاً هیجان‌انگیز میشه!
منبع: +
