تا چند سال پیش اگه کسی می‌گفت “هوش مصنوعی هم می‌تونه خلاقیت داشته باشه”، احتمالاً خیلیا پوزخند می‌زدن و می‌گفتن: «بابا اینا فقط ماشینن!». ولی الان با پیشرفت تکنولوژی و علم، داستان کلاً فرق کرده و حتی فیلسوف‌ها و دانشمندها دارن باز دوباره فکر می‌کنن خلاقیت واقعاً چیه و آیا روبات‌ها و هوش مصنوعی (که بهش AI هم می‌گن) می‌تونن کار خلاقانه کنن یا نه.
اول از همه، یه توضیح ساده: خلاقیت یعنی چی؟ توی علم، تعریفش همیشه موضوع بحث بوده! مثلاً یکی از تعریفای معروف اینه که خلاقیت یعنی تولید یه ایده یا اثر “جدید” و “مفید”، یعنی قبلاً کسی به ذهنش نرسیده و واقعاً به درد بخوره. اما بحث اینجاست که “جدید بودن” یا “مفید بودن” رو چه کسی تعیین می‌کنه؟ این مثلاً یه بحث فلسفیه خالص!
توی تاریخ فلسفه درباره‌ی خلاقیت کلی حرف زدن. فیلسوف‌های قدیمی مثل افلاطون اعتقاد داشتن الهام خلاقانه یه جور موهبت الهیه. بعدها، با پیشرفت علم، نگاه‌های طبیعی‌تر (Naturalism مثلاً یعنی رویکردی که میگه هرچیزی رو میشه با قوانین طبیعت توضیح داد، بدون چیزای عجیب غریب) وارد بحث شدن و گفتن “خلاقیت شاید فقط یه فرایند زیستی باشه”.
اینجا پای روانشناسا و متخصصین علوم عصبی هم به ماجرا باز شد. اونا رفتن دنبال اینکه تو مغز، خلاقیت دقیقاً چجوری شکل می‌گیره. مثلاً Cognitive neuroscience به سبک علمی بررسی می‌کنه که مغز وقتی یه ایده‌ی بکر پیدا می‌کنه، چه بخش‌هایی فعال می‌شن و جریان دقیقاً چیه.
حالا تو این وسط، هوش مصنوعی هم سر و کله‌ش پیدا شد و سوالِ داغ شد: آیا AI واقعاً می‌تونه خلاق باشه یا کاراش فقط یه جور ترکیب داده‌های قبلیه؟ مثلاً نرم‌افزارهای Generative AI (یعنی هوش مصنوعی تولیدکننده، اونایی که می‌تونن خودشون محتوا مثل متن، تصویر، موزیک و غیره بسازن) وقتی یه نقاشی جدید می‌کشن یا یه آهنگ تازه می‌سازن، واقعاً دارن “ایده‌ی نو” ارائه می‌دن یا فقط هرچی یاد گرفتن رو قاطی می‌کنن؟
یه سری پژوهشای جدید اومدن به این سوال جواب بدن. بعضیا می‌گن خلاقیت بیشتر یه فرآیند انسانی و وابسته به احساسات و تجربه شخصیه که AI واقعاً نمی‌فهمدش. اما یه عده هم عکس حرف می‌زنن و معتقدن اگه ببینیم AI یه چیزی خلق می‌کنه که به‌نظرمون “جدید” و “مفید”ه، خب پس باید قبول کنیم که اونم خلاقیت داره، حتی اگه روندش با ما فرق کنه.
یه نکته جالب هم اینه که روانشناسا و عصب‌پژوه‌ها دارن نشون می‌دن که مراحل خلاقیت توی مغز خیلی ساختارمندتر از اونی هست که قبلاً فکر می‌کردیم. برای همین بعضیا می‌گن شاید فرآیند خلاقیت آدم‌ها هم انقدر جادویی و عجیب نیست و هوش مصنوعی می‌تونه بهش نزدیک بشه.
خلاصه اینکه این مقاله‌های جدید – مثل همین مقاله‌ای که داریم درباره‌ش صحبت می‌کنیم – اومدن نتایج تحقیقات روانشناسی، عصب‌شناسی و فلسفه رو جمع کردن تا جواب این سوال رو بدن: واقعاً هوش مصنوعی می‌تونه خلاقیت واقعی داشته باشه یا نه؟ هنوز جواب قطعی نیست ولی نکته باحال اینه که نگاه‌مون به خلاقیت کلی تغییر کرده و الان هوش مصنوعی رو دیگه فقط یه ماشین خشک و بی‌احساس نمی‌بینیم؛ بلکه یه جورایی داریم فکر می‌کنیم شاید بشه بهش لقب “خلاق” هم داد.
در نهایت، تعریف دقیق خلاقیت هنوزم محل دعواست و با پیشرفت AI هی داره بحث‌ها داغ‌تر می‌شن. شاید فردا روزی برسیم که بگیم: «بله، حتی یه روبات هم می‌تونه خلاق باشه!» کی می‌دونه؟
منبع: +
