خب رفقا، بیاید با هم یه نگاه باحال بندازیم به داستانِ شاخص AGILE ، که شبیه یه لیگ قهرمانان برا دولت‌ها تو زمینه اداره و کنترل هوش مصنوعیه! این شاخص (که همه‌جاش با حروف بزرگ نوشته میشه چون مخفف AI Governance InternationaL Evaluation Index ـــه!) اومده که یه تصویری از اینکه هر کشور چقدر تو کار «حکمرانی هوش مصنوعی» یعنی مدیریت و قانون‌گذاری واسه هوش مصنوعی خوب عمل کرده یا نه، نشون‌مون بده.
بیاید یه قدم بریم عقب؛ تو سال ۲۰۲۴ کلی حرکت اساسی توی دنیا برای مدیریت و کنترل هوش مصنوعی اتفاق افتاد. یعنی همه کشورها شروع کردن دست به کار شدن؛ یه تعداد نهاد بین‌المللی حسابی جدی‌تر شدن (مثلاً مثل سازمان ملل و اتحادیه اروپا که کلی قانون و چارچوب برای هوش مصنوعی ساختن) و هر کشوری هم واسه خودش مقررات اختصاصی نوشته!
حالا اینقدر اتفاقات به سرعت افتادن و قانون و معیار زیاد شده که عملاً خود کشورها هم نمی‌دونستن نسبت به بقیه چقدر جلو هستن! اینجا بود که AGILE پا به میدان گذاشت. از سال ۲۰۲۳ تیم تحقیقاتی این پروژه شروع کرد تا یه ابزار استاندارد برای مقایسه کشورها تو حکمرانی هوش مصنوعی بسازه. اولین نسخه‌ش هم تو بهمن ۱۴۰۲ (همون فوریه ۲۰۲۴) منتشر شد که فقط ۱۴ تا کشور رو بررسی کرده بود. این نسخه شد نقطه شروع و یه خط‌کش که بشه به دقت کشورها رو مقایسه کرد.
ولی ماجرا اینجا تموم نشد، چون سال بعدش تیم AGILE گفتن: «ما می‌خوایم این مدل رو حرفه‌ای‌تر کنیم!» واسه همین تو نسخه ۲۰۲۵ اومدن کل روششون رو بروز و دقیق‌تر کردن. هم داده‌های بیشتری جمع کردن (مثلاً هم اسناد سیاستی، هم گزارش یافته‌ها، هم حتی اینکه کشور چقدر ریسک مواجهه با خطرات مربوط به هوش مصنوعی رو داره). وقتی میگن داده‌های متنوع، منظورشون اینه که فقط به یه مقاله یا دستورالعمل بسنده نکردن، بلکه از کلی منبع مختلف سر درآوردن تا واقعا بفهمن هر کشور کجای این قصه‌ست.
امسال (یعنی ۲۰۲۵)، AGILE دیگه فقط سراغ ۱۴ تا کشور نرفت! بلکه ۴۰ کشور رو با هم مقایسه کردن؛ از قاره‌ها و سطوح مختلف اقتصاد (یعنی کشوری مثل آمریکا و چین کنار کشورهایی با درآمد کمتر و وضعیت فناوری پیشرفته‌تر یا کمتر پیشرفته‌تر). این باعث شده تصویر خیلی کامل‌تر و منصفانه‌تری داده بشه؛ چه کشوری پیشتاز حکمرانی هوش مصنوعی شده و کجاها هنوز باید کار کنن.
ساختار این شاخص را هم جالب درستش کردن: AGILE چهار تا ستون اصلی داره (یا به قول خودشون Pillar) که هر کدوم یه بخش اساسی از حکمرانی AI رو می‌سنجن. این چهار ستون، خودشون به ۱۷ بخش کوچیک‌تر (Dimension) تقسیم میشن و همین‌ها دوباره با ۴۳ معیار (Indicator) دقیق‌تر میشن! یعنی تقریبا هیچ چیزی تو حکمرانی AI از قلم نمیفته.
این طرز کار سبب شده نه فقط تفاوت‌های کشورها دیده بشه، بلکه هر کشوری بتونه نقطه‌های ضعف و قوت خودش رو راحت‌تر بفهمه. مثلاً ممکنه کشوری در بخش «شفافیت سیاست‌ها» نمره عالی بگیره ولی تو بخش «واکنش به ریسک‌ها» ضعیف باشه. یا بعضیا اصلاً هنوز ساختار نظارتی درست‌حسابی ندارن. (ساختار نظارتی یعنی کدوم نهادها مراقب هستن که شرکت‌ها یا دولت‌ها درست با هوش مصنوعی رفتارکنن، خطرآفرین نشه و حقوق مردم حفظ بشه.)
ایده این شاخص اینه که شفافیت و سنجش‌پذیر بودن حکمرانی هوش مصنوعی بیشتر بشه. یعنی بجای اینکه هر دولتی برا خودش تبلیغ کنه کارش خفنه، این شاخص میگه آمار و داده‌ها چی میگن و واقعا کی کجای کاره! حتی کمک می‌کنه دولت‌ها بفهمن تو چه مرحله هستند: تازه شروع کردن؟ یا جزو پیشروها هستن؟ و خب کدوم نقاط حیاتی رو باید جدی‌تر بگیرن.
در نهایت، AGILE انگار راهنمایی‌ست برای همه تا با چشم بازتر و دقیق‌تر سراغ بهبود حکمرانی هوش مصنوعی برن، هم توی کشور خودشون و هم به شکل بین‌المللی. خلاصه که اگر دنبال این‌اید بدونید کشورها چطور دارن با AI کنار میان، چه سیاست‌هایی دارن و جاهایی که باید بهتر کار کنن کجان، AGILE می‌تونه پاسختون رو با عدد و رقم بده. شاید خیلی تخصصی و جدی باشه، ولی واقعاً برای دنیایی که هر روز بیشتر با هوش مصنوعی درگیره، همچین ابزاری خیلی لازمه!
منبع: +
