خب دوست من، بذار یه خبر باحال واست تعریف کنم که واقعاً می‌تونه آینده انرژی رو تو آسیا عوض کنه و البته یه کم دردسرساز هم شده! چین اعلام کرده رسماً ساخت یه سد برق‌آبی غول‌آسا رو روی رود خونه یارلونگ تسنگپو تو منطقه تبت شروع کرده. اصلاً یه مراسم افتتاحیه هم ۲۸ تیر ۱۴۰۴ (۱۹ جولای ۲۰۲۵) تو شهر نینگچی نزدیک مرز هند برگزار کردن که بگن قضیه جدیه!
حالا چرا این سد انقدر خاصه؟ چون قراره وقتی تموم بشه، بزرگ‌ترین سد برق‌آبی دنیا باشه با تولید سالیانه ۳۰۰ میلیارد کیلووات‌ساعت برق! یعنی تقریباً سه برابر سد بزرگ سه دره (Three Gorges Dam) که همین الانشم خودش یه غول حساب میشه. سد سه‌دره یکی از بزرگ‌ترین سدهای دنیاست که چین ساخته و حتی تاثیرش روی گردش زمین هم صحبت شده بود!
این رودخونه یارلونگ تسنگپو رو اگه دنبال کنی، از فلات تبت شروع میشه و وقتی وارد هند میشه اسمش عوض میشه و به Brahmaputra معروفه. بعدش هم میره سمت ایالت‌های شمال‌شرقی هند یعنی آروناچال پرادش و آسام، و آخر سر میره بنگلادش. یعنی رود مرزیه و آب این سد فقط مختص چین نیست.
واسه همین قضیه، هند و بنگلادش واقعاً نگران شدن. آخه اگه چین اون بالا سد بزنه، جریان و مقدار آب پایین‌دست می‌تونه کم و زیاد شه. حتی اتفاقایی مثل کمبود آب، ضربه به کشاورزی یا خراب شدن محیط زیست هم پیش میاد. اصلاً یه سریا میگن شاید چین بتونه وقتی دلش خواست، آب رو زیاد یا کم کنه و برای بقیه دردسر درست کنه، مخصوصاً وقتی روابط سیاسی شکرآب میشه! (اینجا منظورش اینه که توی بحران سیاسی میشه با جریان آب بازی کرد.)
طبق برنامه‌ریزی‌ها، سد قراره شامل پنج تا نیروگاه برق‌آبی باشه پشت سر هم (Cascade hydro-power stations یعنی چندتا نیروگاه پله‌ای که آب رو یکی‌یکی می‌گیرن و برق تولید می‌کنن). سرمایه‌گذاری کل پروژه هم ۱.۲ تریلیون یوانه، یعنی تقریباً ۱۶۷ میلیارد دلار! این ایده رو چین اولین بار تو برنامه پنج ساله چهاردهمش (برنامه پنج‌ساله تو چین یه جور نقشه راه اقتصاد و توسعه‌ست که دولت هر چند سال یک بار می‌کشه) داد که تو ۲۰۲۰ پیشنهاد شد و آخرای ۲۰۲۴ هم تایید رسمی شد.
خود چین گفته هدف اصلی تولید برق و فروش اون به بازارهای بیرونی (احتمالاً جنوب چین و حتی صادرات)، ولی بخشی‌ش هم به تبت انرژی می‌ده که اونجا بیشتر منطقش کوهستانیه و نیاز به برق داره. واسه آروم کردن نگرانی همسایه‌ها، چین میگه یه ارزیابی علمی کامل انجام دادن و مطمئن شدن آسیبی به محیط زیست، ثبات زمین‌شناسی و حق‌آبه کشورای پایین‌دست (حق‌آبه یعنی اینکه کشورای پایین رود هم سهم خودشونو از آب داشته باشن) وارد نمیشه.
اون طرف ماجرا، وزارت خارجه چین هم سریعاً گفت که این سد قراره کمک کنه به جلوگیری از بلایای طبیعی، مثل سیل یا خشکسالی، و سازگاری با تغییرات اقلیمی (climate change یعنی همون گرم‌تر شدن کره زمین و به هم خوردن آب‌وهوا تو دنیا و مشکلاتی که به بار میاره)، و اصلاً یه جور همکاری منطقه‌ای انرژی حساب میشه. چین گفته این پروژه وسیله فشار سیاسی هم نیست.
ولی با همه این حرفا، هند و بنگلادش هنوز قانع نشدن. واقعاً تحلیل‌گرا و مقاماتشون نگرانن که چین یه روزی بازی با جریان آب کنه و پایین دست – یعنی هند و بنگلادش – به خاطر کمبود یا زیاد شدن آب دچار مشکل شن. تو هند مخصوصاً دارن سرعت ساخت سدهای جدید تو ایالت آروناچال پرادش (Arunachal Pradesh) رو بیشتر می‌کنن تا کنترل آب دست خودشون باشه و از ریسک چینی‌ها کم کنن.
اصلاً از قدیم مشکل مرزی بین هند و چین وجود داشته؛ هند میگه آروناچال پرادش مال ماست، چین میگه نه مال جنوب تبت و ماحق داریم اونجا دخالت کنیم. واسه همین، دعوا سر این رود خونه باعث شده اختلافا بیشتر شه.
یه نکته جالب دیگه اینکه واسه این پروژه‌ی عظیم، چین یه شرکت جدید دولتی به اسم Yajiang Group راه انداخته که میشه مالک و مسئول کل ساخت و نگهداری سد. این شرکت مسئول ساخت، بهره‌برداری و محافظت محیط زیست سد هم هست. معاون نخست‌وزیر چین هم تو مراسم افتتاح این شرکت گفته نوآوری تکنولوژیک و حفظ اکولوژی (اکولوژی یعنی حفظ تعادل زیست‌بوم و حیوانات و گیاهان) شدیداً براشون مهمه.
ولی بازم، همه که خوشحال نیستن! سازمان‌های زیست‌محیطی میگن ساخت همچین سدی وسط کوه‌های هیمالیا – که یکی از حساس‌ترین اکوسیستم‌های دنیاس – احتمال داره باعث از بین رفتن تنوع زیستی (biodiversity یعنی انواع مختلف گیاه و جانور)، جا‌به‌جایی اجباری مردم بومی و نابود شدن محیط طبیعی بشه.
در پایان، چین این پروژه رو به عنوان یه حرکت رو به جلو واسه انرژی پاک و توسعه منطقه معرفی میکنه، ولی در عمل منطقه پر از بازیای آبی، اختلاف مرزی و نگرانی همسایه‌ها شده. باید دید در آینده چه اتفاقی میفته، ولی فعلاً همه چشم‌ها به تبت و این سد غول‌آسا دوخته شده!
منبع: +
