کشف عجیب تلسکوپ جیمز وب؛ دو ستاره تو دل یه مار فضایی دارن دل و روده‌شون رو به هم پرت می‌کنن!

داستان امروزمون از اون چیزاست که هم عجیب و خفن و علمی ـه و هم یه کمی تخیلی به نظر میاد! تلسکوپ فضایی جیمز وب (James Webb Space Telescope که یکی از جدیدترین و قوی‌ترین تلسکوپ‌های دنیاست و خیلی کارهاش وایرال میشه) یه عکس باحال گرفته از یه جفت ستاره که هر جفتشون دارن به آخر عمرشون نزدیک میشن و تو دل یه سحابی مارپیچ عجیب دارن دل و روده‌ی آتیشیشون رو به سمت همدیگه پرتاب می‌کنن!

ماجرا از اونجایی شروع میشه که این سیستم ستاره‌ای رو که حدود ۸۰۰۰ سال نوری با ما فاصله داره (فکر کن چقدر دوره! سال نوری یعنی مسافتی که نور تو یک سال طی می‌کنه)، تو کهکشان خودمون یعنی راه شیری کشف کردن و اسمش رو گذاشتن «Apep» (آپِپ). این لقب رو به خاطر اینکه ساختار گرد و پیچ‌خوردش خیلی شبیه مار افسانه‌ای مصری به اسم آپپ شده که نماد هرج و مرج و نابودیه و تو افسانه‌ها انگار داره خودش رو هم می‌خوره! (همون مار اژدهایی معروف که دمش رو گاز می‌زنه).

جالب اینجاست که قبلاً فکر می‌کردن این سیستم فقط یه ستاره داره که داشت می‌مرد، ولی الان با تصویر فوق‌العاده دقیق‌تر جیمز وب تازه فهمیدن که دوتاست! و حتی یه ستاره سوم هم هست که داره گاز و غبار این دوتا رو می‌مکه! خلاصه داستان حسابی پیچیده شد.

اونم چه ستاره‌هایی! هر دوتا شون از جنس “Wolf-Rayet” هستن. توضیح کوتاه: ستاره‌های Wolf-Rayet (ولف-رایه) یه جور ستاره خیلی عظیم و کمیاب هستن که آخرای عمرشون کل پوسته بیرونی هیدروژنشون رو از دست دادن و فقط هلیوم و کلی چیزای عجیب داره با فشار شدید نور و انرژی از داخلشون بیرون می‌زنه، مثلاً کربن و نیتروژن یونیزه (یعنی خیلی داغ و با بار الکتریکی).

این ستاره‌ها چند میلیون سالی اینطوری زندگی می‌کنن و آخر سر هم با یه انفجار فوق عظیم به اسم ابرنواختر (Supernova یعنی وقتی ستاره منفجر میشه و کلی مواد و انرژی بیرون می‌ده) به کار خودشون پایان می‌دن. تا موقع انفجار، نور وحشتناک شدیدشون مثل دم بادکنک محتویاتشون رو می‌ریزه بیرون، واسه همین همیشه دورشون رو غبار و ماده‌های عجیب احاطه کرده؛ حتی این سحابی عجیب رو شبیه عروس دریایی شبح‌گونه کرده بود تو فضای شب، مثل یه فانتزی علمی-تخیلی!

سال ۲۰۱۸ با یه تلسکوپ خیلی خفن به اسم Very Large Telescope (یعنی تلسکوپ خیلی بزرگ که تو شیلی نصب شده و از قوی‌ترین‌هاست)، نور مادون قرمزشون رو گرفتن. مادون قرمز یعنی بخشی از نور که با چشم دیده نمی‌شه ولی بعضی مواد مثل گرد و غبار داغ کلی از اون ساطع می‌کنن. این گرد و غبارها مخصوصاً از جنس کربنه و تو روند تکامل کیهان ممکنه بعداً توی سیاره‌ها – حتی بدن خودمون – بازیافت و به کار گرفته بشه! 

حالا محقق‌ها با ابزار Mid-Infrared تلسکوپ جیمز وب عکس گرفتن که جزئیات قبلاً ندیده‌ای رو نشون داده و فهمیدن موضوع حتی از چیزی که فکر می‌کردن عجیب‌تره. به گفته ی “Benjamin Pope” یکی از محقق‌ها (که استاد دانشگاه مک‌کوئری استرالیاست)، توقع داشتن این سحابی شبیه سحابی‌های شیک و پیکِ پیچی باشه («pinwheel nebula» یعنی سحابی‌های چرخشی)، ولی برعکس نظم نداشت و یه حالت غیرمنتظره و بی‌قرینه پیدا کرده بود!

موضوع جالب‌تر اینه که هر دوتا ستاره Wolf-Rayet قوی هستن و بادهاشون با هم تقریباً برابر برخورد می‌کنه، برای همین گاز و غبارشون توی مخروطی عظیم پخش شده و حالت جوراب بادی (wind-sock) پیدا کرده! (جوراب بادی همون پارچه مخروطی که تو فرودگاه‌ها جهت باد رو نشون می‌ده)

یه ستاره سوم هم هست که بزرگ و پایداره، ولی کارش اینه که یه حفره توی همین ابر گرد و غبار می‌کنه، انگار وسط هیرووحشی‌گری دوتا همسایه، یه غول آروم نشسته و داره جا باز می‌کنه! خلاصه جمعشون جمعه.

بجز عکس خفن و ظاهر باحال، این کشف خیلی برای اخترفیزیک‌دان‌ها مهمه چون فهمیدن چه طوری ستاره‌ها تو آخر عمرشون محتویات‌شون رو پخش می‌کنن یه کلید بزرگ واسه درک منشأ مواد سیاره‌ها—حتی ما آدم‌ها—محسوب میشه. مثلاً فهمیدن این گرد و غبار کربنی بعداً چی میشه یا اصولاً روند مرگ ستاره‌های عظیم چطوریه کلی به تحقیقات کیهان‌شناسی کمک می‌کنه.

در آخر، آقای Pope با یه جمله شاعرانه گفت این معمای مرگ قشنگ ستاره‌ها واقعاً معماهای سختی ان که حتی ذهن نیوتن و ارشمیدس رو حسابی مشغول می‌کنه (نیوتن و ارشمیدس دو تا نابغه فیزیک و ریاضی قدیم بودن). خودش و تیمش خیلی ذوق دارن که این پازل‌های فضایی رو حل کنن و با همه دنیا به اشتراک بذارن. 

اگه به این چیزا علاقه داری، حتماً خبرهای دیگه مثل پیدا شدن کهکشان‌های عجیب، یا فوران یخ خشک روی مریخ (که مثلاً همون گایزرهای مریخی‌ان)، یا کشف سیاره‌های ناشناخته با همکاری جیمز وب و تلسکوپ هابل رو هم دنبال کن، کلی چیز باحال تو راهه!

منبع: +