اگه عاشق اتفاقات فضایی هستی، این یکی رو از دست نده! یه اتفاق جالب برای یکی از ماهواره‌های ناسا به اسم Solar Dynamics Observatory یا همون SDO افتاده. این ماهواره همیشه دور زمین میچرخه و کارش رصد خورشید و ثبت اطلاعاتیه که درباره انفجارهای خورشیدی، باد خورشیدی (یعنی همون ذرات بارداری که با سرعت‌های عجیب از خورشید میزنن بیرون)، و تغییرات میدون مغناطیسی خورشیده. اطلاعاتی که SDO جمع میکنه، واقعا به دانشمندها کمک میکنه پیش‌بینی کنن خورشید چه زمانی کارهایی میکنه که واسه زمین مهمه، مثلاً ممکنه روی ماهواره‌ها یا شبکه برق تاثیر بذاره.
حالا جریان از این قراره که SDO که از سال ۲۰۱۰ داره تقریباً بی‌وقفه خورشید رو نگاه میکنه، روز ۲۵ جولای با دو تا پدیده نادر روبه‌رو شد؛ اونم هر دو توی یه روز! هم ماه و هم زمین از بین SDO و خورشید رد شدن و عملاً دیدش رو برای مدتی کور کردن.
اول داستان به این شکل بود که، حدود ساعت ۲:۴۵ صبح به وقت UTC، ماه به شکل یه هلال نسبتا بزرگ وارد تصویر شد و شروع کرد جلوی خورشید رو گرفتن. این چهارمین بار از آوریل (تقریباً اوایل بهار ما) بود که ماه این بلا رو سر این ماهواره میاره! ولی این یکی خاص‌تر بود چون تا ۶۲٪ سطح خورشید رو پوشوند و تقریباً ۵۰ دقیقه طول کشید! ماه که هیچ جَو یا هوایی نداره، وقتی از جلوی خورشید رد میشه دقیقاً مثل این می‌مونه که با قیچی یه دایره بریده باشن. دورش هم تیز و مشخصه.
سه ساعت بعد، ماجرا هنوز تموم نشده بود. این بار خود زمین اومد توی فریم! زمین گاهی اوقات باعث میشه از دید SDO دیگه خورشید رو نبینیم. البته مدار ماهواره جوری طراحی شده که خیلی کم پیش بیاد زمین راهش رو سد کنه، ولی هر سال حدود دو بار دوره‌هایی داریم (بهش میگن eclipse season یا همون فصل گرفت) که هر روز واسه یه مدت کوتاه زمین آفتاب رو واسه SDO می‌پوشونه. این بارم زمین ساعت ۶:۳۰ صبح UTC کامل جلوی خورشید رو پوشوند و نزدیکای ساعت ۸، این سایه رفت کنار. زمین چون جَو داره، وقتی از دید ماهواره رد میشه، سایه‌اش یکمی تار و محو به نظر میاد؛ انگار با مداد، کمرنگ دور خورشید خط کشیدن.
راستی، الان SDO داره سی‌و‌یکمین فصل گرفتش رو تجربه میکنه، این فصل از ۱۰ جولای شروع شده و تا ۷ آگوست ادامه داره.
این چیزایی که SDO ثبت میکنه انگار واسه ما یه چشم دومه واسه دیدن پشت صحنه خورشید! جالبه که این اولین باری نبود که ماه و زمین توی یه روز جلوی خورشید رو واسه SDO گرفتن. تو سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ هم یه جور ویژه به اسم Double Eclipse یا “گرفت دوتایی” رخ داده بود که هم‌زمان هر دو، یه تیکه از خورشید رو قایم کرده بودن.
خب، اگه هیجان‌زده شدی و می‌خوای از زمین این خورشیدگرفتگی‌ها رو ببینی، باید یه کم صبر کنی. نزدیک‌ترین خورشیدگرفتگی که با چشم از زمین دیده میشه، ۲۱ سپتامبره که از نیوزیلند و قسمت‌هایی از استرالیا به صورت ناقص دیده میشه. بعدی که کامل باشه، ۱۲ آگوست ۲۰۲۶ خواهد بود؛ اونم توی کشورهایی مثل گرینلند و آیسلند و روسیه و اسپانیا و پرتغال دیده میشه. پس یه کوچولو باید صبر کنیم!
در آخر، یه نکته بامزه هم بگم: تصاویر خورشید در حین این پدیده‌ها با هم فرق دارن. سایه ماه دقت و وضوح بیشتری داره ولی سایه زمین یکمی مرموزه و اطرافش نرم دیده میشه؛ بخاطر اینه که زمین جَو داره و بخشی از نور خورشید رو به خودش جذب میکنه.
پس دفعه بعد که اسم SDO یا خورشیدگرفتگی رو شنیدی یا از کسوف عکس دیدی، یادت باشه اون بالا کلی اتفاق هیجان‌انگیز داره میفته که دانشمندها و این ماهواره همیشه پای کارن تا رازهاش رو برامون کشف کنن!
اگه دلت می‌خواد با خورشید بیشتر آشنا بشی و اطلاعاتت رو محک بزنی، حتما یه سر به quizهای آنلاین بزن! کلی سوال جالب دارن. 😃
منبع: +
