خب بیا درباره یه موضوع جالب صحبت کنیم که شاید تا حالا بهش فکر نکرده باشی: احتمالاً کافئین (همون دوستی که توی قهوه و چای و کلی نوشیدنی دیگه می‌خوریم) ممکنه رو نحوه کار آنتی‌بیوتیک‌ها روی بعضی باکتری‌ها تاثیر بذاره! اونم نه هر باکتری‌ای، بلکه ای‌کولای (E. coli) که یکی از رایج‌ترین باکتری‌های روده است و خیلی وقتا اسمش رو تو اخبار شنیدی. ای‌کولای معمولاً همدم همیشگی تو روده است، ولی بعضی وقتا می‌تونه دردسر درست کنه (مثلاً عفونت ادراری و دل‌درد و …).
حالا چی شد این شایعه دراومد؟ یه تیم از دانشمندای دانشگاه توبینگن آلمان اومدن داخل آزمایشگاه بررسی کردن ببینن ای‌کولای با ۹۴ تا ماده مختلف، از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل سفالکسین، سیپروفلوکساسین و آموکسی‌سیلین)، کافئین، وانیلین (همون عطری که تو وانیلا هست) و حتی آسپرین و مواد دیگه چه‌طوری برخورد میکنه. هدفشون این بود که بفهمن وقتی این باکتری با مواد گوناگون روبه‌رو میشه، چجوری ژن‌هاش رو – مخصوصاً اونایی که مسئول ورود و خروج مواد هستن – کم یا زیاد میکنه.
یه نکته این وسط خیلی مهمه: باکتری‌ها می‌تونن با استفاده از «پروتئین‌های ترابری» از شر مواد سمی یا داروها خلاص شن. پروتئین ترابری یعنی ساختارهایی که تساعد یا ورود مواد به داخل یا خارج سلول رو کنترل می‌کنن. یکی از این پروتئین‌ها که خیلی مهمه اسمش OmpF هست، که کمک میکنه آنتی‌بیوتیک‌ها وارد سلول باکتری شن و کارشون رو انجام بدن.
تحقیقات نشون داد وقتی ای‌کولای با کافئین روبه‌رو میشه، تولید این پروتئین OmpF کم میشه. یعنی انگاری باکتری می‌گه: “وایسا! درهای ورود رو ببند تا آنتی‌بیوتیک کمتر وارد شه!” در نتیجه، اگر این پروتئین کمتر باشه، آنتی‌بیوتیک‌ها سخت‌تر وارد میشن و اثرشون ممکنه کمتر شه. امااااا… این یعنی قهوه خورها باید نگران باشن؟! نه دیگه، فعلاً خبری نشده!
خود دانشمندایی که این مطالعه رو کردن هم تاکید کردن که این فقط یه آزمایش داخل آزمایشگاه بوده و اصلاً معلوم نیست دقیقاً همین اتفاق تو بدن ما هم بیفته یا نه. دکتر ‘ایپریل هیز’ از دانشگاه اکستر گفته: «اینکه کافئین تو بدن باعث بشه آنتی‌بیوتیک‌ها خوب جواب ندن، هنوز ثابت نشده و کلی عامل دیگه هم وجود داره.» خلاصه فعلاً قهوه‌تون شیرین و سالم!
از اون طرف پروفسور ‘اندرو ادواردز’ از کالج سلطنتی لندن هم گفته هیچ نشونۀ کیفی یا علمی وجود نداره که قهوه خوردن روی اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌های شما تاثیر منفی بذاره. توی مطالعه هم به هیچ نتیجه قطعی راجع به بدن انسان نرسیدن و خودش هم تاکید کرد: اگه براتون آنتی‌بیوتیک تجویز شده فقط طبق توصیه دکتر و دستور دارو عمل کنین.
یه بخش خیلی بامزه این مطالعه اینه که باکتری‌ها رو منعطف و «باهوش» نشون میده. دکتر ادواردز می‌گه: «این تحقیق فهم ما رو عمیق‌تر میکنه که باکتری‌ها تقریباً به خیلی چیزهای محیطشون واکنش نشون می‌دن و این تغییرپذیری می‌تونه روی حساسیتشون به آنتی‌بیوتیک تاثیر داشته باشه.» یعنی موجودات ریز ما واقعاً کم نمیارن و بلد هستن شرایط رو جوری کنن که جون سالم بدر ببرن.
جالب‌تر اینجاس که از بین اون ۹۴ ماده، ۲۸ تا باعث شدن یکی از ۷ ژن ترابری معروف توی ای‌کولای فعال یا غیرفعال شه. حتی یه سوم این تغییرها به خاطر پروتئین خاصی به اسم Rob بود. Rob یه پروتئین تنظیم‌کننده هست؛ یعنی نقش مدیر رو بازی میکنه و می‌تونه بخش‌هایی از دی‌ان‌ای (کدهای ژنتیکی) رو روشن و خاموش کنه.
ولی فعلاً هنوز دقیقاً نمی‌دونن کافئین چه‌طوری روی ژن‌ها و پروتئین Rob تاثیر می‌ذاره و آیا واقعاً مثل آزمایشگاه، تو بدن انسان هم همین روند اتفاق میفته یا نه. بدون این جواب‌ها، عملاً نمی‌شه گفت نوشیدن قهوه (یا چیزای دیگه حاوی کافئین مثل چای مشکی و نوشابه) خطرناک یا مشکل‌ساز میشه.
یه اتفاق جالب دیگه: تیم تحقیق حتی این موضوع رو روی یه سویه ای‌کولای که مستقیماً از یه بیمار مبتلا به عفونت ادراری گرفته بودن تست کرد و باز هم اثر کافئین رو دید. اما اینکه آیا این توی شرایط واقعی و توی بدن همیشه تکرار میشه یا نه، هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر داره.
در پایان بد نیست بدونی که کافئین فقط یکی از اون موادیه که ممکنه این اثر رو داشته باشه. مواد دیگه مثل پاراکوات (یه جور علف‌کش)، دسته‌هایی از آنتی‌بیوتیک‌ها مثل تتراسایکلین و ماکرولیدها، داروهایی که اسیدفولیک رو مهار می‌کنن (اسیدفولیک یه ماده ضروری بدن برای ساخت DNA و تکثیر سلول‌ها است)، و سالیسیلات‌ها (همون خانواده آسپرین) هم می‌تونن این ژن‌های باکتری رو تحت تاثیر قرار بدن.
حالا نگران نباش، حتی دکتر هیز هم خودش تاکید کرد که با توجه به شواهد فعلی خیلی بعیده مصرف معمولی کافئین باعث بشه یه عفونت درمان‌ناپذیر بگیری یا آنتی‌بیوتیک‌ها از کار بیفتن. به قول خودش این تحقیقات جالب و مهمه اما واقعاً جای نگرانی برای عاشقای قهوه و چای نیست!
پس چه برداشتی باید داشته باشیم؟ فعلا اگه آنتی‌بیوتیک برات تجویز شده، همون دستوری که دکتر گفته و روی بروشور دارو هست رو رعایت کن. وسواسی هم نشو که قهوه یا نوشابه کاملاً ممنوعه! ولی حواست باشه این مقاله فقط یه گزارش علمی بود و نه توصیه رسمی پزشکی یا غذایی.
در آخر، اینم یادآوری کنم که «سوپرباگ‌ها» یا همون باکتری‌هایی که نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شدن دارن در دنیا زیاد میشن. سوپرباگ یعنی همون میکروب‌هایی که به خاطر مقاومت بالا داروها روی اون‌ها بی‌اثر میشه. پس همیشه داروهات رو درست و سر وقت مصرف کن و تا وقتی پزشک نگفته قطع نکن. همین!
منابع بیشتر هم هست اگه دوست داری بخونی: مثلاً اینکه شیر هم ممکنه اثر بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها رو کم کنه یا ماجرای سوپرباگ‌ها از اول چطور شروع شد.
پس خلاصه داستان: تحقیقات نشون داده کافئین می‌تونه تو آزمایشگاه به ای‌کولای کمک کنه جلوی آنتی‌بیوتیک‌ها “سنگ اندازی” کنه، ولی فعلاً هیچ مدرکی نیست که تو دنیای واقعی و تو بدن انسان‌ها این داستان مشکل‌زا بشه. پس نوش جان قهوه و چای و… ولی، همیشه نسخه دکتر رو جدی بگیر. 😊
منبع: +
